Χριστουγεννιάτικο δέντρο, ένα έθιμο ξενικό.

Αυτή τη χριστουγεννιάτικη γιορτινή συνήθεια στα Ανάκτορα περιγράφει, σε επιστολές προς τον πατέρα της, η βασίλισσα Αμαλία, τα πρώτα χρόνια της παρουσίας της στην Ελλάδα.

25 Δεκεμβρίου [1838, ένα χρόνο μετά τον ερχομό της]

«Χτες το βράδυ, αφού σταμάτησα να σου γράφω, γλυκέ μου πατέρα, αμέσως μετά έδωσα τα χριστουγεννιάτικα δώρα στις κυρίες μου, που μου φάνηκε ότι ευχαριστήθηκαν πολύ, και μετά στις καμαριέρες μου. Κατόπιν ανέβηκε πάνω ο Όθων, του οποίου το δώρο, τα δικά μου και αυτό που είχε στείλει η μητέρα του, τα είχα τοποθετήσει όλα μαζί πάνω σε ένα τραπέζι. Μετά κατεβήκαμε στα δωμάτια του Όθωνα, όπου μου χάρισε ένα (χριστουγεννιάτικο) δέντρο κάτω από το οποίο ήταν ένα ωραίο μαργαριταρένιο κολιέ, που είχε φτάσει το ίδιο βράδυ και ήταν δώρο για τα γενέθλια μου [είχε γεννηθεί 21 Δεκεμβρίου 1818] και για τα Χριστούγεννα μαζί… Η Νόρντεν [Julie von Nordenpflycht, Γερμανίδα παιδαγωγός και κυρία της Τιμής της Αμαλίας] μου χάρισε ένα ζευγάρι παντόφλες και μερικά βιβλία… Από το γράμμα της μαμάς [η τρίτη σύζυγος του πατέρα της, Cäcilie] έμαθα ότι θα γιορτάσετε τα Χριστούγεννα και θα μοιράσετε τα δώρα μάλλον απόψε».

26 Δεκεμβρίου 1839

«Πως περάσαμε την παραμονή των Χριστουγέννων το διηγούμαι στο γράμμα μου στη μαμά. Απολαύσαμε όλοι το δέντρο, που φέρνει τόσες ωραίες αναμνήσεις».

Το έλατο αυτό προερχόταν από το κτήμα στο Τατόι του στρατηγού και αργότερα αυλάρχη του Γεώργιου Α’, Σκαρλάτου Σούτσου, που έμεινε στην ιστορία ως βασιλικό κτήμα, γιατί το 1871 αγοράστηκε από τον Γεώργιο Α’.

Στην επιστολή της 25ης  Δεκεμβρίου 1840 η Αμαλία περιγράφει στον πατέρα της με σχολαστικότητα τα δώρα που της έδωσαν την παραμονή των Χριστουγέννων οι Κυρίες των Τιμών και ο Όθων.

25 Δεκεμβρίου 1840

«Χτες ήμουν πολύ χαρούμενη, ο Όθων μου χάρισε μια σειρά μαργαριτάρια, 12 ασημένιες καρφίτσες για τα μαλλιά που ταίριαζαν με το κόσμημα, αγγεία και βιβλία. Η κυρία φον Πλύσκω [von Plüskow Μεγάλη Κυρία της Τιμής] μια πολύ ωραία μακριά ταινία-κωδωνοκρούστη. Η καλή μου Νόρντεν, ένα υποπόδιο, μια κυλινδρική θήκη από δέρμα με κεντημένες μπορντούρες για εσάρπες και παρόμοια πράγματα, η οποία μοιάζει με θήκη για παλτά και τον «Cid» του Χέρντερ [Johann Cottfried von Herder] με σκίτσα στο περιθώριο. Η Μπότσαρη [Αικατερίνη – Ρόζα Μπότσαρη, η διάσημη για την ομορφιά της κόρη του Μάρκου], ένα ζευγάρι πολύ όμορφες χρυσοκέντητες παντόφλες πολύ όμορφα. Η Βηζεντάου [von Wiesenthau, Βαυαρή Κυρία της Τιμής], μια πολύ όμορφη θήκη για εργόχειρο και η δεσποινίς Πλύσκω [κόρη της Μεγάλης Κυρίας], μια θήκη για στυπόχαρτα, επίσης χρυσοκέντητη, που βρίσκεται τώρα πάνω στο αγαπημένο μου γραφείο. Μύριζε Χριστούγεννα, το δέντρο ήταν πολύ όμορφο.»

27 Δεκεμβρίου 1841

«Νωρίς το βράδυ των Χριστουγέννων έλαβα τα γράμματα σας (πατέρα)… Μετά το φαγητό πήρα τα δώρα μου. Ένα μεγάλο δέντρο που μου θύμιζε την παραμονή των Χριστουγέννων όπως την εορτάζαμε στο σπίτι μας… κάτω από το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, πολύ παράξενο θέαμα ήταν ο λαγός τον οποίο έστειλε ο Χες [Hess, Βαυαρός αξιωματικός, υπασπιστής του Όθωνα]· τον είχε σκοτώσει εκείνη την ίδια ημέρα…»

Οι ξένοι που είχαν έρθει στην Ελλάδα, κυρίως αυτοί που κατάγονταν από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, στόλιζαν στα σπίτια τους χριστουγεννιάτικα δέντρα. Τις περισσότερες φορές, ανάμεσα στα δώρα εκείνων των ημερών βρίσκονταν μικρά χριστουγεννιάτικα δεντράκια. Η Δανέζα Christiane, σύζυγος του Γερμανού θεολόγου Asinus Heinrich Friedrich Lüth, προσωπικού ιερέα της προτεστάντισσας βασίλισσας Αμαλίας, γράφει στο σημειωματάριο της για την επίσκεψη στο σπίτι τους τα Χριστούγεννα του 1842, του νεαρού Γερμανού αρχαιολόγου Ludolph Stephani: «Ήταν η πρώτη φορά που θα έκανε Χριστούγεννα μακριά από το σπίτι του και είχε μελαγχολήσει με την ιδέα ότι θα τα γιόρταζε μοναχός του, επειδή οι Έλληνες δεν κάνουν Χριστούγεννα μαζί μας. Χάρηκε λοιπόν πάρα πολύ όταν τον καλέσαμε, σπίτι μας τη βραδιά των Χριστουγέννων. Η οικογένεια του είχε στείλει ένα χριστουγεννιάτικο δεντράκι, απ’ αυτά που αγοράζουν οι φτωχοί στη Λειψία, στολισμένο με κεριά και καραμέλες. Το έφερε στα παιδιά που ενθουσιάστηκαν πολύ περισσότερο μ’ αυτό, παρά με το δικό μας δέντρο. Είχαμε πάρει ένα μεγάλο πεύκο, και ήταν δύσκολο να του κρεμάσουμε στολίδια γιατί τα κλαριά του λύγιζαν. Ανταλλάξαμε τα μικροδωράκια, όπως τούρκικο καπνό και άλλα φτηνοπραγματάκια».

Στην αρχή οι Έλληνες το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου δεν το καλοδέχθηκαν. Με το καιρό, το ξενικό έθιμο κέρδισε το στολισμένο ξύλινο καραβάκι που την παραμονή των Χριστουγέννων στα νησιά, κρατώντας στα χέρια τα παιδιά, λένε τα κάλαντα. Αρκετά ναυτιλιακά γραφεία συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να στολίζουν καραβάκια παλιά ή σύγχρονα, που σηματοδοτούν την ελληνική ναυτική παράδοση και κυριαρχία στις θάλασσες από τους αρχαιοτάτους χρόνους. Γρήγορα παραμερίστηκε το ελληνορθόδοξο στολισμένο καραβάκι που μαρτυρεί περίτρανα την εθνική ταυτότητα της χώρας που περιβρέχεται από θάλασσα στη μεγαλύτερη έκταση της και καθιερώθηκε το ξενικό, όμορφο κατά τα άλλα, χριστουγεννιάτικο δέντρο. Όσες προσπάθειες και αν έγιναν για να εγκαταλειφθεί δεν έφεραν αποτέλεσμα. Τα κατοπινά χρόνια, κυρίως από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά δεν νοούνται Χριστούγεννα χωρίς χριστουγεννιάτικο δέντρο. Παγιώθηκε ως «σύγχρονο» έθιμο, με τους νεοέλληνες να φροντίζουν κάθε χρόνο απαρεγκλίτως την τήρηση του.

*Πηγές κειμένου:

-Ανέκδοτες επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της, 1836 – 1853, Μεταγραφή – Εισαγωγή – Μετάφραση -Σημειώσεις, Βάνα Μπουσιέ Μιαχαελ Μπουσέ, τ. Α’ – Β’, Αθήνα 2011.

-Χριστιάνα Λυτ, Μια Δανέζα στην Αυλή του Όθωνα. Μαρτυρία της εποχής. Σημειωματάριο, Ημερολόγιο, Γράμματα. Μετάφραση – Επιμέλεια – Σχόλια Αριστέα Παπανικολάου Κρίστενσεν, Β’ έκδοση, Αθήνα 1988.