Μυρτώ Κιούρτη: Δεν τολμάμε καν να φανταστούμε ότι μπορούμε να είμαστε οι πρώτοι, οι εφευρέτες, οι πρωτοπόροι…

Από τα χρόνια των σπουδών σας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ποιες ήταν οι σκέψεις, προβληματισμοί αλλά και ιδέες που γεννήθηκαν για τη μετέπειτα πορεία στη ζωή σας τόσο ως γυναίκα όσο και ως επιστήμονας ;

Όσο σπούδαζα δεν αισθανόμουν διαφορετικά επειδή είμαι γυναίκα. Δεν ένιωσα δηλαδή ποτέ ότι θα έπρεπε να σκέφτομαι με άλλον τρόπο την αρχιτεκτονική και την ζωή σε σύγκριση με τους συμφοιτητές μου που ήταν άνδρες.

Σίγουρα στην περίοδο των σπουδών αγάπησα πολύ την αρχιτεκτονική και την τέχνη. Ήξερα ότι θέλω να κάνω αρχιτεκτονική και ένιωθα πως η ζωή μου θα ήθελα να μοιάζει περισσότερο με αυτή ενός καλλιτέχνη και λιγότερο με την ζωή ενός επιχειρηματία ή μιας κυρίας που έχει οικογένεια.

Κατά τα έτη 2001-2002 παρακολουθήσατε το Master of Science in Advanced Architectural Design, Columbia University, New York. Από το ομώνυμο τραγούδι «New York, New York» του Frank Sinatra, μια πόλη που δεν κοιμάται ποτέ, μια ολοκαίνουργια αρχή, εσείς πως θα την περιγράφατε ; 

Η εμπειρία της Νέας Υόρκης ήταν παράξενη. Από μικρή είχα μεγάλη επιθυμία να ζήσω εκεί. Θυμάμαι να χαζεύω με τις ώρες το βραδινό skyline της Νέας Υόρκης έτσι όπως αποτυπωνόταν στο εξώφυλλο ενός δίσκου βινυλίου του μπαμπά μου. Τον ίδιο ενθουσιασμό ένιωσα και την πρώτη φορά που έφθασα στο Manhattan με την Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ σε φοιτητική εκδρομή. Όταν όμως έζησα στην Νέα Υόρκη την περίοδο του μεταπτυχιακού όλα ξαφνικά μου φάνηκαν διαφορετικά. Η μαγεία χάθηκε.

Η Νέα Υόρκη μετασχηματίστηκε σε μια κανονική πόλη στην οποία έπρεπε να επιβιώσω, να βρω σπίτι που δεν θα ήταν αβάσταχτα ακριβό, να φάω κάτι που έμοιαζε φυσιολογικό χωρίς να ξοδέψω μια περιουσία. Οφείλω επίσης να πω ότι η Νέα Υόρκη ως βιωμένη πόλη μου έβγαζε θλίψη. Έβλεπα γύρω μου ανέχεια. Επίσης αισθανόμουν ότι βρισκόμουν σε ένα κέντρο διερχομένων. Λες και κανείς δεν αγαπούσε αυτή την πόλη τόσο ώστε να ζήσει για πάντα εκεί. Την «χρησιμοποιούσαν» και μετά την εγκατέλειπαν. Με στεναχωρούσε αυτό. Υπό μια περίεργη έννοια ένιωθα ότι και η ίδια η πόλη ήταν στεναχωρημένη με το πόσο πρόσκαιρα την κατοικούσαν οι πολίτες της.

Εκείνη την εποχή εμένα με μάγεψε περισσότερο το ίδιο το Πανεπιστήμιο! Μου έμοιαζε σαν το νησί των θησαυρών: είχε τεράστιες βιβλιοθήκες από όπου μπορούσες να δανειστείς βιβλία για όποια θεματική πάει στον νου σου, είχε πλούσια ταινιοθήκη, γίνονταν συναυλίες, θεατρικά έργα. Το ίδιο το πρόγραμμα του Columbia ήταν απαιτητικό. Η εμπειρία εκείνης της περιόδου έμοιαζε λοιπόν περισσότερο με την γοητευτική ζωή σε ένα Μοναστήρι, παρά με την αστική εμπειρία μιας μητρόπολης.

Σας γνώρισα το 2005 με τον πρωτοποριακό σχεδιασμό που είχατε κάνει για το Si doux στην Πάτρα. Ο Τσαρλς Μπουκόφσκι αναφέρεται στον καφέ ως συστατικό των αναμνήσεών του, στο ποίημά του «Άψητος με την αγάπη». «Θα θυμάμαι το μικρό σου δωμάτιο, το να σε αισθάνομαι, το φως στο παράθυρο, τους δίσκους σου, τα βιβλία σου, τον πρωινό μας καφέ.». Για εσάς τι σήμαινε αυτή η διαδρομή από την αρχή μέχρι και την ολοκλήρωσή του;

Ο σχεδιασμός του Sidoux υπήρξε μια από τις πιο όμορφες εμπειρίες της ζωής μου. Αυτό το καφέ το σχεδίασα για την Σόφη, που ήταν η διπλανή μου στο σχολείο και μια από τις καλύτερές μου φίλες μέχρι σήμερα. Ήταν ένα έργο που βασιζόταν στις αναμνήσεις που είχε η Σόφη από το σπίτι της γιαγιάς της στο Montpelier. Ζήσαμε τόσο ωραία χρόνια στο Sidoux.

Θεωρώ πως επειδή ο χώρος ήταν ένα υβρίδιο ανάμεσα στην πόλη και το σπίτι, και καθώς η Σόφη και η Χρύσα η αδελφή της είναι χαρισματικές στο πώς συμβιώνουν με τους ανθρώπους, το Sidoux καλλιέργησε μέσα στην Πάτρα ένα πολύ ιδιαίτερο αστικό πολιτισμό. Για πολλούς ήταν το δημόσιο σπίτι τους. Εκεί συναντιόμασταν, εκεί γιορτάζαμε, εκεί συζητούσαμε, χαλαρώναμε, χορεύαμε! Νιώθω ότι το SiDoux με βοήθησε να αποκτήσω μια άλλη πολύ πιο δημιουργική, σύνθετη και ανοιχτή σχέση με την πόλη. Ήταν δηλαδή για εμένα μια εξαιρετικά γοητευτική άσκηση αστικότητας.

Λίγα χρόνια αργότερα στις ζωές όλων μας θα έμπαινε η οικονομική κρίση. Τι πιστεύετε ότι οδήγησε εκατοντάδες – χιλιάδες πτυχιούχους των Ελληνικών Πανεπιστημίων στην Ευρώπη και όχι μόνο ; Γιατί η Ελληνική Πολιτεία και το Κράτος δεν φρόντισε να κρατήσει το εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό στη χώρα ; Ήταν μόνο οικονομικοί οι λόγοι ή και άλλοι ; Βλέπει κανείς έργα μεγάλης κλίμακας, όπως το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου και η ανάπλαση του Ελληνικού, ότι ανατέθηκαν σε ξένους αρχιτέκτονες- στον Norman Foster και Renzo Piano αντίστοιχα...

Η απάντηση είναι σύνθετη. Δεν έχουμε ως χώρα ακόμα αναπτύξει τις δομές που απαιτούνται ώστε να μπορούμε να παράγουμε έργα σαν την όπερα που έφτιαξε ο Piano. Άρα κατά την δική μου γνώμη καλώς αναθέσαμε αυτό το έργο στο δικό του γραφείο διότι μόνο μέσα από βιωμένα τέτοια έργα θα μπορέσουν τα ελληνικά γραφεία αλλά και ο τεχνικός κόσμος της χώρας, μάστοροι, προμηθευτές υλικών, κλπ σιγά σιγά να προσεγγίσουμε αυτό το επίπεδο σχεδιασμού, συντονισμού και υλοποίησης.

Από την άλλη οφείλω να σημειώσω ότι δυστυχώς έχουμε στην Ελλάδα ένα παράξενο κόμπλεξ κατωτερότητας. Θεωρούμε ότι η μόνη εξέλιξή μας αφορά την μίμηση αυτών που γίνονται σε μεγάλες ανεπτυγμένες κοινωνίες. Δεν είναι όμως έτσι. Κάθε κοινωνία μπορεί να συμβάλει με τον δικό της τρόπο παράγοντας κορυφαία έργα. Όμως αν το κορυφαίο το ορίζεις πάντα ως «αυτό που θεωρείται από άλλους κορυφαίο» τότε η σχέση σου με αυτό δεν είναι ποτέ δημιουργική. Άρα εγώ πιστεύω ότι είναι μεν σωστό να κάνουμε μεγάλα έργα με γραφεία παγκόσμιας εμβέλειας.

Αλλά, ταυτόχρονα πρέπει να τολμάμε να κάνουμε και άλλου τύπου έργα, δικής μας σύλληψης στα οποία εμείς θα αριστεύσουμε. Για παράδειγμα είχα προτείνει κάποια στιγμή ένα project που ονομάζεται ΜΑΜΑ CHORA, μια στρατηγική ανάπτυξης του τουρισμού στην Ελλάδα που δεν βασίζεται στα μεγάλα resorts αλλά σε ένα δίκτυο από franshise μικρής κλίμακας ξενοδοχεία και επιχειρήσεις που συνεργάζονται διασπαρμένα και πολυσυλλεκτικά. Αυτό είναι κάτι που θα το κάναμε πολύ καλά!

Αλλά μερικές φορές δεν τολμάμε καν να φανταστούμε ότι μπορούμε να είμαστε οι πρώτοι, οι εφευρέτες, οι πρωτοπόροι. Είναι κρίμα. Στην περίοδο της κρίσης πολύ καλά έκαναν και έφυγαν όσοι έφυγαν. Πρέπει να κυνηγάμε τις ευκαιρίες στην ζωή και να είμαστε περιπετειώδεις. Αυτοί που αναζήτησαν ευκαιρίες εκτός Ελλάδας στην περίοδο της κρίσης θα αλλάξουν σήμερα την χώρα φέροντας πίσω νέες ιδέες και άλλες νοοτροπίες. Εξάλλου τι σημαίνει πια «φεύγω»; Οι αποστάσεις σήμερα έχουν εκμηδενιστεί.

Τον τελευταίο καιρό στο εκπαιδευτικό σύστημα έχει εισέλθει η έννοια της τηλεκπαίδευσης λόγω της πανδημίας. Αλήθεια μήπως το «στρογγυλό» σχολείο, όνειρο του Τάκη Ζενέτου στον Άγιο Δημήτριο στην Αθήνα, ήταν ο δρόμος που δεν ακολουθήθηκε για τη δημιουργία μιας κοινότητας, που θα μπορεί να αλληλεπιδρά τόσο εντός όσο και εκτός του κτιρίου με την εξέλιξη της τεχνολογίας;   

Το σχολείο αυτό είναι εξαιρετικό και το έργο του Τάκη Ζενέτου αξίζει της αμέριστης αγάπης και προσοχής μας. Πιστεύω πολύ στην τηλεκπαίδευση. Μειώνει πολλά προβλήματα που δημιουργούνται από μια μηχανιστική καθημερινότητα στα θρανία. Μιλώ για την τηλεκπαίδευση στο πανεπιστήμιο όπου διδάσκω, δεν γνωρίζω την συνθήκη στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ταυτόχρονα ίσως η τηλεκπαίδευση θα μας επιτρέψει να εστιάσουμε σε μια ιδιαίτερη, υψηλής ποιότητας εκ του σύνεγγυς επαφή. Εγώ για παράδειγμα θα ήθελα να κάνω τα μαθήματα με τηλεκπαίδευση για να μην κουραζόμαστε φοιτητές και καθηγητές με τις συνεχείς μετακινήσεις και ταυτόχρονα θα ήθελα 3 φορές το εξάμηνο να κάνω κάποια ταξίδια με τους φοιτητές μου όπου θα ζούμε μαζί για μερικές μέρες συνεχόμενα ανταλλάσσοντας γνώση, εμπειρία, σκέψεις σε ένα περιβάλλον που σε εμπνέει και σε ένα καθεστώς σωματικής και ψυχικής συγγένειας.

Νιώθετε ότι αποτελούν προτεραιότητα τόσο από εσάς όσο και από τους συναδέλφους σας το περιβάλλον αλλά και οι πολίτες με ειδικές ανάγκες ;

Επιτρέψτε μου να αδράξω την ευκαιρία αυτής της ερώτησης και να απαντήσω με μια mini ιστορία της αρχιτεκτονικής. Η αρχιτεκτονική μετασχηματίζεται σε αυτόνομο δημιουργικό πεδίο στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό μέσα στον 18ο αιώνα, ακολουθώντας την επιστημονική επανάσταση.

Αυτό που καθιστά την αρχιτεκτονική μια διανοητική δραστηριότητα ανώτερη της απλής διακόσμησης είναι το ήθος, το να αντιλαμβάνεται δηλαδή ο αρχιτέκτονας ότι με την διαχείριση του κτισμένου περιβάλλοντος έχει ευθύνη απέναντι σε ζητήματα που υπερβαίνουν το γούστο το δικό του και του πελάτη του.

Άρα το να θέτω ως σχεδιαστής προτεραιότητες όπως αυτές που αναφέρετε, δηλαδή περιβαλλοντολογικές ή κοινωνικές, δεν είναι απλώς σημαντικό, αποτελεί την ρίζα της Αρχιτεκτονικής.

Από το 2014 έως και σήμερα διδάσκετε στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Ποιες οι διαφορές αλλά και οι ομοιότητες από την εποχή που εσείς ήσασταν φοιτήτρια ; Εσείς γνωρίζατε τότε ποιο δρόμο θα ακολουθούσατε ; Τα σημερινά παιδιά μπορούν να κρατήσουν τα όνειρά τους ζωντανά ; Ποιος είναι ο ρόλος ο δικός σας;

Εγώ προσωπικά βλέπω μεγάλη διαφορά στα πανεπιστήμια σήμερα σε σύγκριση με τα δικά μου χρόνια. Τα σημερινά παιδιά είναι πολύ πιο εργατικά. Στην Σχολή που κυρίως έχω εγώ διδάξει, στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών οι περισσότεροι φοιτητές δουλεύουν απίστευτα πολύ και με πάθος. Αυτό είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά. Το μόνο πράγμα που με προβληματίζει είναι πως ακόμα υπάρχουν γονείς που σπρώχνουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν αντικείμενα τα οποία δεν αγαπούν πραγματικά.

Υπάρχουν για παράδειγμα αρκετοί φοιτητές στα τμήματα αρχιτεκτονικής που δεν θέλουν να γίνουν αρχιτέκτονες. Οι μεγαλύτεροι πιστεύουν πως έτσι εξασφαλίζουν το μέλλον των παιδιών τους. Αυτό όμως είναι λάθος. Στην εποχή μας υπάρχει μεγάλη ελευθερία και ρευστότητα. Κάποια επαγγέλματα σήμερα είναι επιτυχή και αύριο όχι. Άρα το μόνο που εξασφαλίζει την ευτυχία και την επιτυχία των νέων ανθρώπων είναι να βρεθούν σε επαγγελματικά πεδία που θα τους αρέσουν πραγματικά.

Θα θέλατε να μας πείτε για την αγαπημένη σας κινηματογραφική ταινία στην οποία «η αρχιτεκτονική υφίσταται όπως και ο κινηματογράφος, μέσα από την διάσταση του χρόνου και της κίνησης» όπως είχε και ο Ζαν Νουβέλ, αναφερόμενη σε αυτή τη βαθιά και διαχρονική σχέση μεταξύ αυτών των δύο; 

Έχω παρακολουθήσει αρκετά κινηματογράφο και πράγματι η σχέση του με την αρχιτεκτονική είναι στενή. Όμως προσωπικά πιστεύω ότι η αρχιτεκτονική μοιάζει περισσότερο με κινηματογράφο της ίδιας της ζωής. Δηλαδή ο αρχιτέκτονας είναι ένας σκηνοθέτης που σχεδιάζει με τέτοιον τρόπο τον χώρο που οι ίδιοι οι κάτοικοι και οι πολίτες μετασχηματίζονται σε γοητευτικούς πρωταγωνιστές! Αυτή είναι η σχέση ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και τον κινηματογράφο που με ενδιαφέρει πραγματικά.

Από όσο γνωρίζω έχετε ταξιδέψει σε πολλές χώρες στο εξωτερικό. Ορμώμενος από το βιβλίο του Αλαίν ντε Μποττόν «Η Τέχνη του ταξιδιού» θα μπορούσατε να μου περιγράψετε τα δικά σας κίνητρα, τις προσδοκίες αλλά και τις δυσκολίες αναφερόμενη σε έννοιες όπως αναχώρηση, τοπίο, τέχνη, επιστροφή….

Θα σταθώ στις τελευταίες λέξεις:

Είναι πολύ καλό το να μπορούμε να αναχωρούμε από τόπους και από σχέσεις. Πιστεύω πώς αυτό αποτελεί προϋπόθεση για μια χαρούμενη ζωή.

Με ενδιαφέρει το ανθρωπογενές τοπίο της πόλης περισσότερο από εκείνο της φύσης.

Η αρχιτεκτονική είναι η ύψιστη μορφή τέχνης διότι είναι η τέχνη της ίδιας της ζωής.

Καλό είναι να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να επιστρέφει όσες φορές θέλει εκεί που επιθυμεί. Η αποκοπή για να μην γίνει τραυματική απαιτεί χρόνο.

Έχει περάσει κοντά 1 ½  χρόνος από την αρχή της πανδημίας. Πως έχετε βιώσει όλη αυτή την περίοδο ; Τι είναι αυτό που σας έλειψε περισσότερο;   

Εγώ θα ομολογήσω ότι δεν δυσκολεύτηκα την περίοδο της πανδημίας. Ανακάλυψα τον ψηφιακό κόσμο και το απόλαυσα ιδιαίτερα! Έκανα όλα μου τα μαθήματα online, επικοινωνούσα άνετα όποια ώρα ήθελα με τους φοιτητές μου μέσω Facebook, έκανα εύκολα όλες τις επαγγελματικές μου συναντήσεις στο skype χωρίς τον Γολγοθά των μετακινήσεων.

Ξαφνικά είχα την δυνατότητα να καλώ σε διαλέξεις στο πανεπιστήμιο ή να συνομιλώ για αρχιτεκτονική με ενδιαφέροντες ανθρώπους από όλο τον κόσμο! Έκανα dinners με τον αδελφό μου από το Λονδίνο στο skype, ξανασυνάντησα για «ψηφιακό ποτό» φίλους από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης! Παρακολουθούσα μαθήματα ιστορίας της όπερας στο Imperial College κάθε Τετάρτη βράδυ. Ανοίχτηκε δηλαδή ένας ολόκληρος νέος κόσμος μπροστά μου. Ελπίζω πως αυτή την εξωστρέφεια θα καταφέρουμε να την κρατήσουμε και μετά το τέλος της πανδημίας.

Με την έλευση των κοινωνικών δικτύων (Facebook-Twitter-Instagram κλπ.) έχω την αίσθηση ότι ο ιδιωτικός χώρος έγινε δημόσιος, εσείς τι πιστεύετε; Όσον αφορά το instragram, έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους πελάτες σας - κρατώντας τους ενήμερους για τις παγκόσμιες τάσεις - μέσα από τους λογαριασμούς που έχουν αναπτυχθεί; Αυτό κατά πόσο διευκολύνει ή δυσχεραίνει το δικό σας έργο ;  

Είμαι πολύ θετική ως προς τον δημόσιο βίο που μας εξασφαλίζουν τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα. Χρησιμοποιώ το Facebook, με το twitter και το Instagram δεν έχω ασχοληθεί. Έχω επικοινωνήσει την δουλειά μου και έχω γνωρίσει πάρα πολύ σημαντικούς ανθρώπους μέσω του Facebook. Προσπαθώ όμως ταυτόχρονα να ισορροπήσω τις νέες ψηφιακές δυνατότητες κρατώντας αρκετό ελεύθερο χρόνο ώστε να μπορώ να συνεχίζω να δημιουργώ. Μερικές φορές η προσπάθεια επικοινωνίας σου απομειώνει τον άπλετο χρόνο που απαιτεί η δημιουργία.

Κλείνοντας τη συνάντησή μας, πού βρίσκεται κατά τη γνώμη σας η ουσία του περάσματός μας – που θα συμβεί μόνο και μια φορά – από αυτή τη ζωή;

Στην ευτυχία. Δεν υπάρχει κατά την γνώμη μου άλλος στόχος σε αυτή την ζωή πέρα από το να ζήσουμε ευτυχισμένα. Ακούγεται ίσως απλό και αυτονόητο, όμως δεν είναι. Η ζωή είναι μια διαρκής μάχη, ένας πόλεμος. Ο δρόμος προς την ευτυχία είναι πορεία εξατομικευμένη, οφείλεις να ανακαλύψεις εσύ την χαρά της ζωής για τον δικό σου Εαυτό.

Φυσικά μας συμφέρει να είμαστε αλληλέγγυοι σε αυτή την προσπάθεια, δηλαδή μας συμφέρει να βοηθούμε ο ένας τον άλλον στον δρόμο προς την ευτυχία. Διότι τι πιο όμορφο υπάρχει από το να ζεις ευτυχισμένος δίπλα σε ανθρώπους που είναι κι αυτοί ικανοποιημένοι από την δική τους ζωή; Άρα υπό μια περίεργη έννοια η ευτυχία είναι ταυτόχρονα ατομική αλλά και συλλογική υπόθεση.