Κριτική θεάτρου για τον Προμηθέα Δεσμώτη του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας

Η πολυαναμενόμενη και πολλά υποσχόμενη παράσταση ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ της πόλης μας, σε σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία του Σ. Τσακίρη, κρατώντας το κείμενο του Αισχύλου, είχε, κατά την άποψή μας, παρά την μεγάλη επιτυχία που φαίνεται ότι σημείωσε, ένα, μάλλον, περίεργο αισθητικό αποτέλεσμα και μια ερμηνευτική προσέγγιση που είχε στόχο αλλά όχι τρόπο (πολλά ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία).

Έντονος ο αντιρεαλισμός. Στη θέση των αληθινών προσώπων παρουσιάζονται συμβολικές μορφές και η σύμβαση κυριαρχεί ακόμη και στην όψη της παράστασης δηλ. άχρονα κοστούμια (Μετζικώφ) και σύγχρονη συμβατική κατασκευή ως σκηνικό (Βαρώτσος).

 Η επιλογή της  φημισμένης Κάθριν  Χάντερ στο ρόλο του Προμηθέα σκόπευε σε πολλά επίπεδα. Σίγουρα ήταν τιμή και προβολή για το  ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ της πόλης μας αλλά και πρόκληση μαζί. Μέσα από τον μη άνδρα ΠΡΟΜΗΘΕΑ προβάλλεται ο άνθρωπος, κι όχι μόνο. Ο τρόπος ερμηνείας της ΧΆΝΤΕΡ έρχεται από αλλού.

Παίρνει αρκετό χρόνο, ομολογώ, ώστε ο θεατής να εξοικειωθεί με την εικόνα της, την ιδιότυπη φωνή της, την μακράν του συνήθους τραγικού ρυθμού ερμηνεία της. Μικρή στο δέμας, δυνατή ωστόσο κι ευκίνητη, μ’ ένα μιλιταριστικού τύπου κοστούμι θυμίζει περισσότερο έναν  στρατιώτη που επαναστάτησε ενάντια σε μια πρόσφατη, πραξικοπηματικά κερδισμένη εξουσία, (του Δία), που ήδη τον έχει συλλάβει και πρόκειται να τον εκτελέσει. Μοιάζει ο Προμηθέας της υπερβολικά απομακρυσμένος από κάθε θεική ιδιότητα και επίβλεψη, ξεμακραίνει απ’ αυτό που έχουμε στο μυαλό μας και μας κάνει να αναζητάμε τον νέο σκηνοθετικό στόχο.

Ο Τσακίρης υπερβαίνει και στο σημείο να είναι κυριολεκτικά ακινητοποιημένος ο ήρωας, όρθιος, άυπνος μ αλύγιστα τα γόνατά του, όπως τον περιγράφει ο Αισχύλος, λίγο το κακό, για να αναδείξει, ίσως και τις σωματικές ικανότητες της ηθοποιού και  τον μεταλλικό ήχο των αλυσίδων που την κρατούν δέσμια. Η παράσταση, φαίνεται ότι έχει επενδύσει επάνω στη Χάντερ  κι αυτή αξιοποιεί, πειστικά και αξιέπαινα, τα δικά της μέσα για να πλησιάσει αυτό που η σκηνοθεσία οραματίστηκε.

Η μετάφραση του Δημητριάδη έχει κρατήσει κατ’ αναλογία από το πρωτότυπο, τη βαριά  Αισχύλια γλώσσα που ο Αριστοφάνης στους Βατράχους την ονομάζει «επαχθή ρήματα»,  με την αφθονία των νέων λέξεων, τα σύνθετα και τις τολμηρές μεταφορές. Ωραίος λόγος, αταίριαστη όμως σαν μετάφραση με το καθημερινό ύφος αυτού του ΠΡΟΜΗΘΈΑ  κι αυτής της σκηνοθεσίας  και πόσο κατανοητή άραγε στο πλατύ κοινό; Ως τον μεγαλύτερο άθλο της Χάντερ αναγνωρίζουμε βέβαια την εκμάθηση και εκφορά  αυτών των ελληνικών.

Η ηθοποιός  τα απέδωσε αξιοθαύμαστα, με τη συνέργεια όλου της του σωματικού μηχανισμού και καθαρότατα-δεν έχασε ούτε μία συλλαβή, πραγματικά, και ο επιτονισμός ακόμα και της πιο μεγάλης φράσης, ήταν πολύ στέρεα δουλεμένος και απόλυτα κατακτημένος από την ίδια,-πολλά πολλά μπράβο στην ειδική συνεργασία και δουλειά που κάνανε τόσους μήνες ιδιαιτέρως Τσακίρης και Χάντερ. Καθαρότητα λόγου δεν είχαμε ούτε από Τσακίρογλου και Τρικαλιώτη σε αρκετά σημεία.

Σε αντίθεση με την υποκριτική της Χάντερ ήταν, εκτός από τη μετάφραση, ατυχώς  και ο Νικήτας Τσακίρογλου και η Πέγκυ Τρικαλιώτη. Ο εμβληματικός και κατά τα άλλα αγαπητός ηθοποιός μας, σαν αφηγητής κατά τη διασκευή του σκηνοθέτη, έμοιαζε απομεινάρι του συνήθους τραγικού σκηνικού τρόπου που τόσες φορές έως τώρα έχει υπηρετήσει, αμέτοχος, και  μακράν του τι επιχειρούσε η παράσταση να δείξει. Η δε Τρικαλιώτη (Ιώ), θρηνωδούσα και κοπτομένη με αμφισβητούμενη εσωτερικότητα, τα μισά από τα λόγια της έστελνε στο κοίλο κάνοντας περισσότερο φασαρία, παρά ερμηνεία. Ενταγμένες περισσότερο στο ύφος της παράστασης ήταν  και η συμπαθητική  παρουσία του Γεννατά (Ωκεανός), και η διπλή ερμηνεία, αυστηρή ή σαρκαστική, του Μπουρδούμη (Κράτος-Βία), η οποία ήταν και από τα έξυπνα στοιχεία της παράστασης. Φιλότιμη και λιτή ήταν  η ερμηνεία  του Πιατά στο ρόλο του φιλεύσπλαχνου Ηφαίστου με απούσα  οποιαδήποτε μελαγχολική ή θρηνητική διάθεση που θα μπορούσε ο ρόλος να δικαιολογήσει.

Αδιάφορη και αποδυναμωμένη θα χαρακτήριζα την παρουσία του χορού στο έργο λόγω της απόλυτης αντικατάστασης του χορικού άσματος από την ηχογραφημένη μουσική που είχε επιλέξει ο Τσακίρης και έδινε εν πολλοίς μια τεχνητή ένταση σε καίρια σημεία. Θα προσθέσω δε, την ηλικιακή και υποκριτική  ανομοιογένεια των μελών του χορού και την άσκοπη ή άχαρη κινησιολογία του. Περιμέναμε ίσως περισσότερα από την κίνηση του Μάνι ιδιαιτέρως για τον χορό. Αντιθέτως είδαμε ανεβοκατεβάσματα στο φωτισμένο πλέξι γκλας σκηνικό και ανοιγόκλειμα των σελίδων του βιβλίου που κρατούσαν-μάλλον με δυσκολία-, ώστε να αποτυπωθούν εικόνες με τη σημειολογία των χρωμάτων μόνο. Θα εξαιρέσω τη σκηνή της προσήλωσης του Προμηθέα με τα κοντάρια αλλά και πάλι όλη η προσοχή του ΜΆΝΙ είχε στραφεί στην κινησιολογία της Χάντερ όχι μόνο εκεί αλλά και σε όλο το έργο.

Πόσο αβανταδόρικο αλήθεια ήταν, πχ. το τελευταίο σημείο της κοσμικής ταραχής, στην Έξοδο όπου καταποντίζεται ο Προμηθέας μαζί με τον χορό! Περιορίστηκαν μόνο στο….να μείνουν αχίτωνες οι άνδρες του χορού, γιατί άραγε; κίνηση δε, ελαχίστη!. Η εντύπωση της κοσμογονίας δόθηκε και εδώ από την..εύκολη λύση της  μαγνητοφωνημένης μουσικής(Τσακίρης) και τον τρόμο στα μάτια της ηθοποιού.

Είναι σαφές ότι ο Τιτάνας Προμηθέας κατά Αισχύλο, γίνεται πολύ γήινος κατά Τσακίρη. Δεν είναι κακό. Είναι δουλειά του σκηνοθέτη να προβάλει ένα, κάθε φορά, από τα πολλά νοηματικά επίπεδα ερμηνείας του τραγικού λόγου και να τον κάνει «χρήσιμο», ας μου επιτραπεί ο χαρακτηρισμός, για τις πνευματικές και ιδεολογικές ανάγκες κάθε εποχής, αφού ο τραγικός λόγος γι αυτό λέγεται και κλασικός.

Όμως, εδώ, με την άτακτη επιλεκτική χρήση στοιχείων παλιών και σύγχρονων  απομακρυνθήκαμε πολύ και από το μεγαλοπρεπές θέαμα και από τη λυρική πνοή του Αισχύλου και προσπαθήσαμε να προσαρμόσουμε βίαια και άχαρα το έργο στο  έμψυχο υλικό που θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε. Υπάρχουν στοιχεία αρκετά που μπορεί να εντυπωθούν στον θεατή, υπάρχει όμως πολύ πιθανό και το ενδεχόμενο, φεύγοντας, ο θεατής να αναρωτιέται γιατί τελικώς του άρεσαν, όσα του άρεσαν απ’ αυτά που είδε.