Στο Χριστό στο Κάστρο

Μέρες που έρχονται κι ο άνθρωπος αποζητά να απαλλαχτεί για λίγο από την τύρβη της καθημερινότητας, να χαλαρώσει και να δει τη ζωή πέρα από το ωμό συμφέρον και την ψυχρή λογική, να ξεφύγει από την ανασφάλεια και την αγωνία του βιοπορισμού.

Θαρρώ πως ένα έξοχο διήγημα («Στο Χριστό στο Κάστρο») του Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου, του Παπαδιαμάντη, μας δίνει την ευκαιρία να δραπετεύσουμε από την αγχώδη όψη της σύγχρονης ζωής, να δούμε με  άλλο μάτι τον κόσμο και να στοχαστούμε ξανά για τα ουσιώδη του σύντομου βίου μας.

Ένας παπάς της Σκιάθου, ο παπα-Φραγκούλης, με την παπαδιά, το μικρό γιό του και μερικούς ακόμα προσκυνητές (άνδρες και γυναίκες) μπαρκάρουν σε μια βάρκα, ξημερώνοντας παραμονή Χριστουγέννων και με εξαιρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες επιχειρούν να φτάσουν στην αντίπερα μεριά του νησιού, ψηλά στην εγκαταλειμμένη πόλη, στο Κάστρο, όπου και ο Ναός της Γεννήσεως του Χριστού, για να λειτουργηθούν εκεί και να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα.

Κοντεύει να σουρουπώσει και η συνέχιση του ταξιδιού δια θαλάσσης γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη. Αποφασίζουν τότε να βγουν στη στεριά και να επιχειρήσουν να φτάσουν στον προορισμό τους από ένα μονοπάτι χωμένο στο χιόνι.

Πλησιάζουν μεσάνυχτα όταν, «μισοπνιγμένοι, παγωμένοι, αλμυροί από θάλασσαν και λευκοί από χιόνα αλλά θερμοί την καρδίαν», φτάνουν στο Κάστρο, όπου συναντούν, αποκλεισμένους από τα χιόνια, δυο ξυλοκόπους και μερικούς τσοπάνηδες. Εκεί, λοιπόν, στο προαύλιο του Ναού ανάβουν φωτιά, οι γυναίκες ευπρεπίζουν το εσωτερικό της εκκλησιάς και περί την 3η πρωινή αρχίζει ο Όρθρος και η Λειτουργία των Χριστουγέννων.

Εν τω μεταξύ οι βοσκοί ακούν κραυγές και αντιλαμβάνονται ότι κάτω από το Κάστρο, στη θάλασσα, κάποιο πλοίο κινδυνεύει. Χωρίς δισταγμό πεντέξι κατεβαίνουν το απόκρημνο μονοπάτι μες στο σκοτάδι, με τους δαυλούς στο χέρι, για να βοηθήσουν τους άγνωστους ναυαγούς.

Η παρατήρηση του Παπαδιαμάντη είναι εκπληκτική:

«Οὐχ ἧττον οἱ ἄξεστοι ἐκεῖνοι ἄνθρωποι, ἐκ τῆς αὐθορμήτου ἐκείνης φιλανθρωπίας, ἥτις εἶναι οἱονεὶ φυσικὴ ὁρμή, ὡς συμπάθεια τῆς σαρκὸς πρὸς τὴν σάρκα, καὶ εἶναι τὸ πρῶτον καὶ τελευταῖον αἴσθημα τὸ συγκινοῦν τὴν καρδίαν μετὰ τὴν πρώτην ἔκπληξιν, καὶ πρὶν προφθάσασα πνεύσῃ ἡ παγερὰ πνοὴ τῆς φιλαυτίας καὶ ἀδιαφορίας, οἱ ἄνθρωποι, λέγω, ἐκεῖνοι ἔλαβον τοὺς δαυλούς των, κ᾽ ἔτρεξαν ἔξω τῆς πύλης καὶ τῆς γεφύρας, καὶ ἤρχισαν νὰ τρέχωσι τὸν κατήφορον.».

Προς το τέλος της Θείας Λειτουργίας καταφθάνουν στο Ναό όσοι είχαν σπεύσει για βοήθεια μαζί με τους τρεις αγνώστους ναυαγούς, των οποίων το πλοίο είχε μείνει ξυλάρμενο εξαιτίας του φοβερού βοριά. Χαμένοι στο πέλαγο, κατάφεραν να το προσαράξουν καθοδηγούμενοι από το φως των πυρσών που είχαν ανάψει οι βοσκοί μπροστά στο Ναό της Γεννήσεως. Ανήμερα τα Χριστούγεννα «ἔφαγον πάντες καὶ ηὐφράνθησαν, ἑορτάσαντες τὰ Χριστούγεννα μετὰ σπανίας μεγαλοπρεπείας ἐπὶ τοῦ ἐρήμου ἐκείνου βράχου».

Αξίζει, νομίζω, να κρατήσουμε απ’ όλη αυτή την παπαδιαμαντική ιστορία τρία στοιχεία:

Τη θέρμη της πίστης: άνθρωποι απλοί, φτωχοί, διακινδυνεύουν τη ζωή τους αψηφώντας τη φουρτούνα και τα χιόνια, για να λειτουργηθούν σε μια παλιά εγκαταλειμμένη εκκλησία.

Την ανθρωπιά και την αγάπη: οι ταπεινοί τσοπάνηδες και οι άλλοι προσκυνητές δεν λογαριάζουν τις δυσκολίες προκειμένου να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους που κινδυνεύουν.

Τη λιτότητα και την απλότητα: γιόρτασαν τα Χριστούγεννα χωρίς «γκουρμέ» φαγητά, χωρίς απαστράπτουσες αίθουσες και ακριβά δώρα. Με «σπάνια μεγαλοπρέπεια» λέει ο Παπαδιαμάντης.

Πράγματι, το μεγαλείο δεν βρίσκεται στην υπερκατανάλωση και στην επίδειξη, αλλά στην άδολη καρδιά και στη δοτικότητα, στο περίσσευμα ψυχής και στην ταπεινότητα. «Τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια», λέει ο εκκλησιαστικός ύμνος. Ας μη τα ξεχνάμε αυτά σε μια εποχή που κυριαρχούν ο υλικός ευδαιμονισμός και η φιλαυτία, που γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά στα χιονοδρομικά κέντρα, στα πολυτελή ξενοδοχεία και στις πλατείες, αποκόπτοντας τις γιορτές αυτές από το πραγματικό τους νόημα. Και είναι βέβαιο πως ο Αϊ Βασίλης – για να θυμηθούμε και τον Φώτη Κόντογλου – θα αγνοήσει επιδεικτικά τα ρεβεγιόν, τις συναυλίες και τους τουριστικούς προορισμούς. Όλο και κάποια καλύβα θα βρει, όλο και κάποιος Γιάννης Βλογημένος θα βρεθεί να τον φιλοξενήσει!

 * Ο Νίκος Χαλαζιάς είναι φιλόλογος και εργάζεται στον Εκπαιδευτικό Οργανισμό ΘΕΜΕΛΙΟ