AMEA και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ (2014), γύρω στο 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από κάποιας μορφής αναπηρία, το 80% των οποίων ζει στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία (International Day of Persons with Disabilities) καθιερώθηκε το 1992 με απόφαση της Γ.Σ του ΟΗΕ και τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου. Η επιλογή της ημερομηνίας αυτής συνδέεται με την υιοθέτηση από το διεθνή οργανισμό στις 3 Δεκεμβρίου 1982 του προγράμματος δράσης για τα ΑμεΑ, το οποίο οδήγησε στην υπογραφή της διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία το Μάρτιο 2007 (Η Κύπρος την κύρωσε το 2011 και η Ελλάδα το 2012).

Οι νέοι με αναπηρία, αποτελούν ευάλωτη ομάδα πληθυσμού και διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αποκλειστούν σε όλα τα στάδια της εκπαίδευσης. Ο αποκλεισμός αυτός μπορεί να συμβεί είτε με τη δυσκολία στην εισαγωγή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα, ή την εγκατάλειψη των σπουδών λόγω των εκπαιδευτικών μεθόδων και πρακτικών που ισχύουν (π.χ. μη προσαρμοσμένο εκπαιδευτικό υλικό), ή τη λήψη υποδεέστερης εκπαίδευσης σε σύγκριση με τους άλλους φοιτητές.

Ειδικά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, έχουμε άραγε αναλογιστεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας κωφός ή βαρήκοος φοιτητής όταν φεύγει από το ‘προστατευμένο’ περιβάλλον του ειδικού ή μη σχολείου και περνάει τις πύλες τις Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; ένας νέος με κινητικά προβλήματα; με προβλήματα όρασης; Προβληματισμοί που ίσως να υπάρχουν σε μέλη της Πανεπιστημιακής κοινότητας, αλλά επειδή δεν μας αγγίζουν άμεσα τους έχουμε προσπεράσει. Μη κατανοώντας τη σοβαρότητα του θέματος και την αναγκαιότητα άμεσης λύσης του, τα τριτοβάθμια ιδρύματα δεν λαμβάνουν συστηματικά μέτρα. Ή πάλι, μην κατανοώντας την αναγκαιότητα του θέματος, δεν ενεργούν προς την κατεύθυνση μιας εκπαίδευσης των ΑμεΑ που δε σταματάει στην εξώπορτα του σχολείου αλλά διεκδικεί την ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η υποστήριξη των φοιτητών με αναπηρία (ΦμεΑ), αποτελεί υποχρέωση των τριτοβάθμιων ιδρυμάτων σύμφωνα με τη κείμενη νομοθεσία. Η λήψη μέτρων προσβασιμότητας στα ελληνικά Τριτοβάθμια Ιδρύματα, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, μπορεί να μειώσει το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία που μετακινούνται στο εξωτερικό, προκειμένου να φοιτήσουν σε πλήρως προσβάσιμα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και να αυξήσει την είσοδο ατόμων με αναπηρία του εξωτερικού από τις γειτονικές χώρες που επίσης επιθυμούν να φοιτήσουν σε ένα προσβάσιμο πανεπιστήμιο, που οι χώρες τους δεν διαθέτουν.

Αρκετά τριτοβάθμια ιδρύματα έχουν θεσπίσει, αναπτύξει και αξιοποιήσει σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα για την απρόσκοπτη πρόσβαση των μαθητών και μετέπειτα φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στην ολοκληρωμένη υποστήριξη των φοιτητών με αναπηρία σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα (π.χ. ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, Ιωαννίνων κλπ) έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα, διάφορες καινοτόμες προσεγγίσεις στα τριτοβάθμια ιδρύματα με διαφορετική επιτυχία. Άλλες βασίζονται καθαρά σε διοικητικές δομές άλλες σε εθελοντικές δομές και άλλες σε μικτή κατάσταση. Μερικές από τις βασικές ανάγκες των Φοιτητών με Αναπηρία (ΦμεΑ) είναι:

• η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό (έντυπο και ηλεκτρονικό),
• η πρόσβαση- διευκόλυνση στη συγγραφή σημειώσεων, εργασιών και στις γραπτές εξετάσεις,
• η πρόσβαση στις πανεπιστημιακές κτιριακές εγκαταστάσεις
• η πρόσβαση- διευκόλυνση στη διαπροσωπική επικοινωνία με τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας (μέλη ΔΕΠ, διοικητικό προσωπικό, φοιτητές)
• η πρόσβαση στις πληροφορίες, το περιεχόμενο του διαδικτύου και τις εφαρμογές πληροφορικής.

Στο στάδιο της μετάβασης από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια Εκπαίδευση πρέπει να ληφθούν μέτρα όπως:

• Η παροχή ενημέρωσης για το περιεχόμενο μαθημάτων, απαιτούμενο επίπεδο, κλπ.,
• Η έγκαιρη γνώση του αριθμού των φοιτητών και των ιδιαίτερων αναγκών τους για τη διευκόλυνση της οργάνωσης της απαιτούμενης υποστήριξης

Κατά τη διάρκεια των σπουδών, προτείνονται, και από την Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.ΜεΑ.), η λήψη συγκεκριμένων υποστηρικτικών μέτρων, όπως:

• Η σύσταση υπηρεσίας- μονάδας υποδοχής, ενημέρωσης και υποστήριξης των ΦμεΑ
• Η εξασφάλιση της προσβασιμότητας όχι μόνο για τους φοιτητές με κινητική αναπηρία (όπως συνηθίζεται) αλλά για όλες τις κατηγορίες αναπηρίας. Το θέμα της προσβασιμότητας αφορά όχι μόνο τους χώρους φοίτησης (αμφιθέατρα, εργαστήρια, βιβλιοθήκες, κλπ.) αλλά όλους τους χώρους όπου συχνάζουν φοιτητές (φοιτητικές εστίες, φοιτητικές λέσχες σίτισης, κλπ.).
• Παροχή τεχνικού εξοπλισμού (π.χ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές με προσβάσιμο λογισμικό ανάλογα με την κατηγορία αναπηρίας).
• Παροχή «ζωντανής» βοήθειας (συνοδών, αναγνωστών, επαγγελματιών διερμηνέων της νοηματικής γλώσσας κ.λπ.) προκειμένου να διευκολύνουν την πρόσβαση ατόμων με αναπηρία σε όλες τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
• Η προσβασιμότητα για όλες τις κατηγορίες αναπηρίας των διαδικτυακών τόπων.
• Η δημιουργία προσαρμοσμένων παιδαγωγικών μέσων όπως η ηχογράφηση των εγχειριδίων και των σημειώσεων για τους φοιτητές με προβλήματα όρασης.
• Η παροχή ατομικής βοήθειας (προσωπικός συνοδός, νοηματική διερμηνεία για φοιτητές με κώφωση, βοηθός ανάγνωσης για τα άτομα με τύφλωση).
• Η επιμόρφωση του διδακτικού και μη διδακτικού προσωπικού των Πανεπιστημίων
• Η προσαρμογή του τρόπου των εξετάσεων με το να δίνονται οι δυνατότητες αν χρειαστεί για παράταση του εξεταστικού χρόνου, προσαρμογής των θεμάτων των εξετάσεων στις ανάγκες του ΦμεΑ (μεγέθυνση γραμμάτων, εκτύπωση σε γραφή braille, κα.)

Στο πλαίσιο των υποχρεώσεων τους, προς τους φοιτητές με αναπηρίες, οφείλουν το Παν/μια να προετοιμάζονται, καταγράφοντας συστηματικά τις ανάγκες όλων των φοιτητών με αναπηρίες (και όχι τους ίδιους τους φοιτητές). Σε μελέτη μας, που πραγματοποιήσαμε, την ακαδημαϊκή χρονιά 2015-2016, πάνω από 160 ΦμεΑ έχουν καταγραφεί στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Πρέπει να σημειωθεί ότι η καταγραφή αφορά μόνο τους φοιτητές που εισήχθησαν με την ειδική καθ` υπέρβαση κατηγορία (5%), ενώ υπάρχουν αρκετοί ακόμα που εισήχθησαν με κανονικές ή ειδικές εξετάσεις, όπως επίσης και όσους απέκτησαν αναπηρία κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Τα πανεπιστήμια και κυρίως το Πανεπιστήμιο της Πάτρας, μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει ιδιαίτερα μέτρα για τη στήριξη της εκπαίδευσης των Φοιτητών με Αναπηρία (ΦμεΑ). Ακόμα και η ειδική αίθουσα για ΦμεΑ που υπάρχει στην Κεντρική βιβλιοθήκη με αρκετά καλό εξοπλισμό για χρήση από τα ΦμεΑ, δεν χρησιμοποιείται.

Θα πρέπει να ξεκινήσει μια συστηματική και συνεχή προσπάθεια προκειμένου να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλιστεί στην πράξη μια ισότιμη πρόσβαση στις ακαδημαϊκές σπουδές των φοιτητών με διαφορετικές ανάγκες και απαιτήσεις, μέσω της παροχής προσαρμογών στο περιβάλλον και υποστηρικτικών υπηρεσιών πρόσβασης. Είναι ώρα και για το Πανεπιστήμιο Πατρών, στο πλαίσιο και της προσπάθειας που θα γίνει για την Πάτρα προσβάσιμη πόλη, να ακολουθήσει το παράδειγμα άλλων Πανεπιστημίων (όπως το ΕΚΠΑ, και το ΑΠΘ) και να ξεκινήσει δράσεις που θα κάνουν το Πανεπιστήμιό μας εμπράκτως και συστηματικά, ίδρυμα υποστηρικτικό για την φοίτηση των ΦΜεΑ.
Απόστολος Βανταράκης, Αναπλ. Καθηγητής Τμ. Ιατρικής, Παν/μιο Πατρών