Για ένα σύγχρονο σχολείο που θα τους χωρά όλους

Μόλις πριν από λίγες μέρες χτύπησε το πρώτο κουδούνι για την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Για κάποια παιδιά όμως, αυτό το κουδούνι έκανε ακόμα πιο εκκωφαντικό τον αποκλεισμό που βιώνουν, καθώς συνεχίζουν να παραμένουν αόρατα για την εκπαιδευτική κοινότητα. Το καλωσόρισμα της σχολικής χρονιάς πρέπει να αφορά όλα τα παιδιά. Χιλιάδες όμως παιδιά με αναπηρία, δεν χάρηκαν την πρώτη μέρα στο σχολείο.

Πριν από μερικές μέρες, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά δημοσίως στοιχεία που αφορούν στο μαθητικό δυναμικό με αναπηρία ή/και Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες, καθώς μόλις το 2018 είχαμε δεδομένα για τους μαθητές που φοιτούν στα γενικά σχολεία. Ολα τα προηγούμενα χρόνια, τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία ήταν αυστηρά περιορισμένα στους μαθητές των ειδικών σχολείων. Τα στοιχεία που έφερε στη δημοσιότητα το Παρατηρητήριο της ΕΣΑμεΑ αποκαλύπτουν ότι οι μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό του συνόλου των μαθητών της χώρας (90.743, ποσοστό 6,3%).

Αυτό που είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό (57.3%), αυτών των μαθητών που φοιτούν στα γενικά σχολεία, δεν λαμβάνουν καμία εξειδικευμένη υποστήριξη, ενώ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση την υποστήριξη αυτή λαμβάνει μόνο 1 στα 10 παιδιά. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία, το 35% των μαθητών των τμημάτων ένταξης έχουν τοποθετηθεί χωρίς καμία αξιολόγηση από διαγνωστικό φορέα και μόλις το 7% των μαθητών με αναπηρία ή/και ΕΕΑ υποστηρίχθηκε με παράλληλη στήριξη, από τους οποίους 8 στους 10 για λιγότερο από 20 ώρες την εβδομάδα.

Το εκπαιδευτικό έτος 2010-2011, μόνο 31.761 παιδιά με αναπηρίες πήγαιναν σχολείο, ένα ποσοστό της τάξης μόλις του 15%. Ένα ενθαρρυντικό σημάδι που προκύπτει από την ανάγνωση των στοιχείων είναι ότι, μέσα σε λίγα χρόνια, ο αριθμός των μαθητών με αναπηρία που πάνε σχολείο έχει σχεδόν τριπλασιαστεί. Αυτή όμως δεν είναι όλη η αλήθεια. Από τη στιγμή που η χώρα μας δεν διαθέτει ένα αξιόπιστο εθνικό μητρώο καταγραφής παιδιών με αναπηρία, οι αριθμοί αυτοί αποτελούν απλές εκτιμήσεις. Πίσω από νούμερα και ποσοστά που δεν καταγράφονται, υπάρχουν παιδιά, όχι με αναπηρία, αλλά με δυνατότητες, που παραμένουν αόρατα, αποκλεισμένα από τους θεσμούς και τις δομές της κοινωνίας μας.

Πριν από μερικά χρόνια είχε κυκλοφορήσει ένα συγκλονιστικό βίντεο της ActionAid με το μήνυμα: «Τα παιδιά παραμένουν αόρατα από τις εκπαιδευτικές κοινότητες, περιορίζοντας τις πιθανότητές τους να γίνουν ορατά στο μέλλον στην κοινωνία μας». Δυστυχώς, αυτή είναι η πραγματικότητα.

Στην Ελλάδα, η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά και ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Δεν είναι προνόμιο, είναι δικαίωμα. Εντούτοις, ένα μεγάλο ποσοστό των μαθητών που αντιμετωπίζουν σοβαρές αναπηρίες, παραμένουν σε αυστηρώς διαχωρισμένα πλαίσια εκπαίδευσης.

Η αναπηρία αποτελεί περισσότερο κοινωνικό παρά ατομικό ζήτημα. Η κοινωνία και το εκπαιδευτικό σύστημα συντηρούν στερεότυπα που ενισχύουν το «μύθο» της μειονεξίας . Η αξιολόγηση όμως των παιδιών πρέπει να γίνεται όχι με βάση τις μειονεξίες αλλά τις ατομικές δυνατότητες, όχι τονίζοντας τα ελαττώματα και τις αδυναμίες αλλά αναζητώντας τις ικανότητες.

Σε κοινωνίες ίσων ευκαιριών, είναι αυτονόητο το δικαίωμα όλων των παιδιών να συμμετέχουν στη σχολική διαδικασία.

Ωστόσο, απλά και μόνο η εγγραφή των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα γενικά σχολεία δεν συνιστά ουσιαστική ένταξή τους σε ένα συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η είσοδός τους αποτελεί απλή ενσωμάτωση, όχι ένταξη. Η ένταξη υπερβαίνει την ενσωμάτωση. Η ένταξη θα είναι εφικτή μόνο όταν τα σχολεία σχεδιάζονται και λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε όλα τα παιδιά να μπορούν να μελετούν, να παίζουν και να είναι ευτυχισμένα μαζί. Οταν θα είναι σε θέση να ενταχθούν ανώδυνα στην κοινωνία και να γίνουν αποδεκτό μέλος της. Οχι όταν παραμένουν φιμωμένα, περιθωριοποιημένα και απομονωμένα.

Τη στιγμή που δίνεις σε ένα παιδί με αναπηρία, ένα βιβλίο με ύλη, η οποία δεν είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του, δεν του δίνεις ίση πρόσβαση. Αν συνεχίσουμε να υποτιμούμε τις ικανότητές τους, αν δεν ενισχύσουμε την αυτοεκτίμησή τους, δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε το γόνιμο έδαφος που θα ενθαρρύνει τη χειραφέτηση και ενδυνάμωσή τους και εν τέλει, την κοινωνική και εκπαιδευτική τους ένταξη. Θα συνεχίσουν να παραμένουν και να αντιμετωπίζονται πάντα ως «αιώνια παιδιά».

Είναι τόσο απλό και ξεκάθαρο: Μια κοινωνία δε μπορεί να είναι δίκαιη αν δεν συμπεριλαμβάνει όλα τα παιδιά, χωρίς ταμπέλες και προκαταλήψεις. Είναι μια θεμελιώδης αρχή δικαιοσύνης και ισότητας. Κανένας μαθητής δεν πρέπει να μείνει έξω από το σχολείο.

Για να φτάσουμε όμως έστω κοντά σε κάτι τέτοιο, είναι απαραίτητο να κάνουμε πολλά βήματα για να αλλάξουμε την εικόνα της εκπαίδευσης και του σχολείου. Είναι βασικό να έχουμε ένα αποτελεσματικό πλαίσιο πρώιμης παρέμβασης, στο πιο κρίσιμο στάδιο, σε παιδιά βρεφικής και προσχολικής ηλικίας, προκειμένου όταν έρχεται η στιγμή τα παιδιά να μπουν στην τάξη, να έχουν τεθεί οι κατάλληλες βάσεις για την εκπαίδευσή τους.

Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο αναδιοργάνωσης, με νέες παιδαγωγικές πρακτικές, άρτια καταρτισμένους εκπαιδευτικούς, καθολική προσβασιμότητα σε επίπεδο εγκαταστάσεων και εξοπλισμού, προκειμένου να μεταβούμε σε ένα σχολείο για όλους τους μαθητές. Φυσικά, για να συμβούν όλα αυτά και να μην παραμείνουν ένα διακηρυκτικό ευχολόγιο, χρειάζεται η ανάλογη επαρκής χρηματοδότηση. Δυστυχώς, η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων είχε ως αποτέλεσμα την περικοπή κονδυλίων, με αποτέλεσμα την όξυνση των αδυναμιών και των προβλημάτων. Χρειάζεται εξεύρεση αναγκαίων σταθερών πόρων χρηματοδότησης (κρατικής και ιδιωτικής), καθώς και αξιοποίηση των σχετικών Ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει η ΕΣΑμεΑ, «η εκπαίδευση είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα καθώς και σημαντικός καταλύτης για την εκπλήρωση πολλών άλλων ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως του δικαιώματος στην εργασία, της συμμετοχής στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, στην άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Για τα άτομα με αναπηρία η εκπαίδευση έχει πρόσθετη σημασία, καθώς ασκεί καθοριστικό αντίκτυπο στην αυτονομία και την ανεξαρτησία τους, στη δυνατότητά τους να ζήσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια και αυτο-καθορισμό».

Αυτή τη χρονική στιγμή, η ένταξη στην εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να ακούγεται σαν ουτοπία για τη χώρα μας, μπορούμε όμως με αργά και σίγουρα βήματα να διαμορφώσουμε μια αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον. Να περάσουμε από ένα εκπαιδευτικό μοντέλο προσκολλημένο στην ιατροκεντρική προσέγγιση, σε ένα νέο, με βάση την κοινωνική. Για ένα σύγχρονο σχολείο που θα τους χωρά όλους. Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να δώσουμε καθημερινή μάχη για τα αυτονόητα, με την άγνοια των περισσοτέρων για το τι μπορούν να πετύχουν αυτά τα παιδιά, όταν λάβουν την κατάλληλη εκπαίδευση. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα παιδιών που αριστεύουν μέσα στο ίδιο το σύστημα που τους έκλεισε την πόρτα.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να βλέπεις στο πρόσωπο αυτών των παιδιών τη δίψα για μάθηση, τον ενθουσιασμό για κάθε νέα εμπειρία, αυτό που οι περισσότεροι από μας έχουμε χάσει, την αίσθηση ότι τα μικρά επιτεύγματα μπορεί να αποτελούν άθλους.