Γρηγόρης Οικονόμου - Το ψυχολογικό στήριγμα των καρκινοπαθών στο Ρίο

Ας ξεκινήσουμε μιλώντας για τον καρκίνο. Πολλοί «παραλύουν» στο άκουσμα αυτής της ασθένειας, ενώ κάποιοι την αποκαλούν «επάρατο νόσο»…

«Παραλύουν» και όχι άδικα. Ο καρκίνος αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας και μείζονα αιτία θανάτου. Συγκεκριμένα αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα στις ανεπτυγμένες χώρες. Είναι «δημοκράτης». Δεν κάνει διακρίσεις σε ηλικία, φύλο, κοινωνική τάξη.

Κάθε χρόνο ο καρκίνος αφαιρεί περισσότερες ζωές από την HIV λοίμωξη, τη φυματίωση και την ελονοσία, μαζί. Την επόμενη πενταετία αναμένεται να πάρει την πρωτοκαθεδρία, σαν κύριο αίτιο θανάτου ξεπερνώντας ακόμα και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Ο αντίποδας όμως είναι η επιβίωση που έχουμε. Τα τελευταία 20 χρόνια έχει γίνει μία αθόρυβη επανάσταση στη θεραπευτική του καρκίνου. Βλέπουμε πλέον πολύ υψηλά ποσοστά επιβίωσης. Οι νέες θεραπείες έχουν μικρότερη επιβάρυνση σε ότι έχει να κάνει με ανεπιθύμητες παρενέργειες. Το 65% των ανήλικων ογκολογικών ασθενών πλέον φτάνει την πενταετή επιβίωση η οποία είναι ένα πρώτο κομβικό κομμάτι στη θεραπευτική του καρκίνου. Από την πενταετή επιβίωση και πάνω, πας προς ίαση.   

Ο καρκίνος έχει πάρει μία μορφή χρόνιας νόσου σε αντίθεση με τις οξείες καταληκτικές καταστάσεις που υπήρχαν πριν χρόνια.

Ακούμε πολλές φορές ότι πολύ σημαντικό ρόλο στην μάχη με τον καρκίνο παίζει η ψυχολογία…

Υπάρχει διάδραση ψυχής- σώματος. Το σώμα μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την ψυχή και η ψυχική κατάσταση αντίστοιχα μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς το σώμα και τη λειτουργικότητά του. Αυτό γίνεται μέσω πολλών μονοπατιών. Ο άνθρωπος είναι μια ψυχοσωματική οντότητα, αμοιβαία αλληλοεπιδρώμενη. Το ένα κομμάτι επηρεάζει το άλλο.

Άνθρωποι που έχουν έντονο στρες ή κατάθλιψη, έχουν χαμηλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Όσοι έχουν χρόνιο στρες, έχουν ανοσοκαταστολή. Η παρουσία στρες, κατάθλιψης, άγχους και άλλων διαταραχών εντείνει τις φλεγμονές. Ο καρκίνος είναι φλεγμονή. Το ίδιο το καρδιαγγειακό και ο διαβήτης και τα αυτοάνοσα. Αν έχεις μία κακή ψυχολογική κατάσταση και χαμηλή ποιότητα ζωής, η οποία είναι πολυσύνθετη έννοια, που έχει να κάνει με τη σωματική λειτουργικότητα αλλά και με την κοινωνική λειτουργικότητα, παίζει ρόλο. 

Όταν όμως γίνει διάγνωση καρκίνου…τι αλλάζει;

Υπάρχει μία φοβερή ανατροπή της κανονικότητας. Η ζωή γυρίζει «τούμπα» ξαφνικά. Δεν υπάρχουν πλέον «σιγουριές» και «βεβαιότητες». Μπαίνεις σε έναν άγνωστο χώρο όπου έχει φανεί ότι όσοι έχουν καλύτερη λειτουργικότητα (και σωματική και ψυχική) και ποιότητα ζωής, έχουν και καλύτερη επιβίωση. Το μέλημά μας λοιπόν είναι να φροντίσουμε αυτοί οι άνθρωποι να έχουν μία καλύτερη λειτουργικότητα.

Το σημαντικό δεν είναι να προσφέρουμε παράταση ζωής και να είναι ο ασθενής διαλυμένος, αλλά να προσφέρουμε ζωή στα χρόνια.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις των ασθενών στο άκουσμα της είδησης της ασθένειας;

Στην αρχή υπάρχει έντονο άγχος και δυσπιστία. Ερωτηματικά του τύπου; «Γιατί να γίνει αυτό σε μένα». Με το πέρασμα του χρόνου, ειδικά όταν υπάρχει καλή επικοινωνία με το ιατρικό προσωπικό, και όχι μόνο, μπαίνουν σε ένα στάδιο αποδοχής. Για να γίνει όμως αυτό και να χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους την έλευση αυτής της αρρώστιας χρειάζονται βοήθεια. Πρέπει να υπάρχει και ενημέρωση. Στο ογκολογικό έχουμε φτιάξει φυλλάδια δίνοντας έτσι γραπτή πληροφόρηση. Έχει φανεί πως όταν είσαι κάτω από καθεστώς στρες, ξεχνάς το 50%. Κάποιος που μαθαίνει ότι έχει καρκίνο ή μαθαίνει ότι έχει υποτροπή της νόσου, όταν βγει από την συνάντηση με τον γιατρό έχει ξεχάσει τα μισά από αυτά που του είπε. Είναι «γυμνός» από ενημέρωση, από χρήσιμες πληροφορίες.

Φτιάξαμε λοιπόν ένα φυλλάδιο, στους μισούς ασθενείς το δώσαμε, στους άλλους μισούς, όχι. Φάνηκε ότι οι πρώτοι θυμόντουσαν πολύ καλύτερα κι ένιωθαν ότι τους φροντίζαμε πολύ καλύτερα. Είχαν καλύτερη λειτουργικότητα και στην πορεία της νόσου. Πλέον το δίνουμε σε όλους τους ασθενείς.

Δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι το ίδιο μπροστά στον καρκίνο;

Υπάρχουν οι άνθρωποι που είναι αποδιοργανωμένοι και παραλύουν, όταν μαθαίνουν τι συμβαίνει. Έχουν αγχώδη συμπτωματολογία, παθαίνουν πανικό. Εκεί χρειάζεται η παρέμβαση της ομάδας μου και του νοσηλευτικού προσωπικού.

Υπάρχει όμως και μία άλλη ομάδα ανθρώπων που είναι ψύχραιμοι και ρωτούν πληροφορίες που διαχειρίζονται. Στο σημείο αυτό παίζει σημαντικό ρόλο και η οικογένεια. Ο ρόλος της τη στιγμή της διάγνωσης είναι κομβικός. Πρέπει να υπάρχει ένα υποστηρικτικό δίκτυο που θα πλαισιώνει τον ασθενή. Αυτό που κάνουμε εμείς στο νοσοκομείο, το συνεχίζουν οι φροντιστές, στο σπίτι.

Πρέπει να είναι κοντά τους και χωρίς πολλά λόγια. Απλά να υπάρχει μία ψυχολογική παρουσία ανθρώπων. Να τονίσω ότι η πλαισιωμένη εκφορά του λόγου είναι σημαντική όπως και η εξατομικευμένη προσέγγιση. Χρειάζεται ευγένεια γιατί ο λόγος «θεραπεύει» και απαλύνει. Είναι φάρμακο.

Την ψυχική επιβάρυνση που μπορεί να έχει κάποιος, πρέπει να την κάνει λόγο, γιατί διαφορετικά δρα τοξικά. Πρέπει να γίνεται με έναν ειδικό. Αν δεν απελευθερωθεί ο ψυχικός πόνος, επηρεάζει.

Κι όπως λέω, η λεκτικοποίηση του ψυχικού πόνου μετά το τραύμα του καρκίνου, μειώνει την ευαλωτότητα του ασθενούς, ανακουφίζει, συμβάλλει στην προσαρμογή, ενώ ενεργοποιεί τις ψυχικές και σωματικές εφεδρείες του.

Θα πρέπει η οικογένεια και οι άνθρωποι που βρίσκονται δίπλα στον ασθενή, να μιλάνε για το «εδώ και τώρα» και τα προβλήματα που προκύπτουν την κάθε στιγμή. Δεν πρέπει να μιλάνε για το μέλλον και για προγνωστικά στοιχεία. Για το τι θα γίνει μετά από ένα ή ενάμιση χρόνο. Η διατροφή και ο ύπνος είναι δύο πάρα πολύ σημαντικά πράγματα στα οποία δίνεται βάση.  Αν δεν οφείλεται σε ψυχογενή αίτια, αναλαμβάνει διατροφολόγος.

Επίσης είναι σημαντικό να μην αλλάξει το μοτίβο της καθημερινότητάς. Θα πρέπει να βλέπουν φίλους, να μην απομονωθούν κοινωνικά και να συνεχίσουν να κάνουν, ό,τι έκαναν.  Η οικογένεια πρέπει να ενισχύσει τον ασθενή ώστε να διατηρήσει τις δραστηριότητες που έκανε στο παρελθόν.

Χρειάζεται και η οικογένεια υποστήριξη και ενημέρωση;

Η οικογένεια νοσεί ψυχικά, ίσως και παραπάνω από τον ασθενή. Χρειάζεται λοιπόν και αυτή ειδική μέριμνα. Μιλάμε μαζί τους αλλά θα πρέπει σίγουρα να υπάρξει κάτι πολύ πιο οργανωμένο.

Μιλήστε μας για την ομάδα που έχετε δημιουργήσει…

Όλο αυτό ξεκίνησε από τον παθολόγο - ογκολόγο κ. Χαράλαμπο Καλόφωνο, ο όποιος το 1993 που έκανα διδακτορικό μου έδωσε πρόσβαση στην κλινική και από τότε ξεκίνησε η συνεργασία μας, τον Μάρτιο του 1993.

Γύρισα στην Αγγλία, ολοκλήρωσα τις σπουδές μου και το 1998 πλέον μου είπε: ”Γρηγόρη θέλω να φτιάξουμε μία "ομάδα ποιότητας ζωής, και θέλω να ασχοληθούμε σοβαρά”. Από τις αρχές του 1999 ξεκινήσαμε έχοντας παράλληλα και μία πολλή μεγάλη ερευνητική δραστηριότητα για τον πόνο, για τις ψυχιατρικές διαταραχές, για την αναιμία, η οποία επηρεάζει κι αυτή αρνητικά την ποιότητα ζωής των ογκολογικών ασθενών, κι άλλα.

Ο κ. Καλόφωνος ήταν ο καθηγητής που μου είπε “Ξεκίνα, να στήσουμε αυτό το κομμάτι”. Εκείνη την εποχή δεν συνηθιζόταν αυτό, ήμασταν η εξαίρεση και ήταν πολύ σπάνιο να συναντήσεις έναν άνθρωπο σαν τον καθηγητή. Υπάρχει μία διεπιστημονική προσέγγιση. Μία συνεργατική προσέγγιση που βοηθάει πολύ στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ασθενούς αλλά και στη διατήρησή της. Αυτό είναι το μήνυμά μας. Όταν ξεκινήσαμε εμείς, πριν πολλά χρόνια δεν υπήρχαν οργανωμένες ομάδες ψυχοκοινωνικής ογκολογίας, ήταν ελάχιστες. 

Εκτός από τον κ.Καλόφωνο, ένας άλλος άνθρωπος που κοίταξε προς αυτή την κατεύθυνση ήταν ο καθηγητής κ. Καρδαμάκης της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας. Καλύπτω και την κλινική του και μου έδωσε και αυτός το «πράσινο φως» για να βλέπω ασθενείς που υποβάλλονταν σε ακτινοθεραπεία. Συνεργαζόμαστε όλα αυτά τα χρόνια σε ερευνητικό αλλά και σε κλινικό επίπεδο.

Να σημειώσω ότι ο ρόλος των νοσηλευτών  ίσως είναι ο πιο σημαντικός γιατί περνούν πάρα πολύ χρόνο με τον ασθενή. Είναι σημαντικός ο ρόλος τους, η στάση τους, το άγγιγμά τους. Εδώ όλοι οι νοσηλευτές μας, και η προϊστάμενη τους, η Άννα Βήχα είναι “αστέρια”. Το νοσηλευτικό προσωπικό είναι αυτό που ενημερώνει αν ο ασθενής χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη. Πολλές φορές το λέει η οικογένεια ή ο ίδιος ασθενής ζητάει να δει ψυχολόγο.

Ποια είναι τα προβλήματα που δυσκολεύουν τον στόχο σας;

Λείπουν οι χώροι. Για να μιλήσεις με τον ασθενή πρέπει να έχεις ιδιωτικότητα. Κάνουμε προσπάθειες να βρούμε αλλά είναι δύσκολο. Τώρα θα ξεκινήσω κι ένα εξωτερικό ιατρείο όπου μάλλον τα πράγματα θα είναι πιο εύκολα. Πολλές φορές έρχονται παραπεμπτικά όπου υπάρχουν ογκολογικοί ασθενείς (από παθολογική ή αιματολογική κλινική) και ζητείται ψυχολογική εκτίμηση. Βλέπω ασθενείς ώστε να διαπιστώσω αν υπάρχουν για παράδειγμα τάσεις αυτοκτονίας, αυτοκτονικός ιδεασμός.

Αν αποκλειστεί αυτό, βλέπουμε όλα τα άλλα και αν χρειαστεί ζητάω να έρθει ψυχίατρος για να καλύψει φαρμακευτικά τον ασθενή.

Πού αυξάνεται η αυτοκτονική τάση;

Αυξάνεται ραγδαία στους άνδρες, άνω των 60 ετών, με μη ελεγχόμενο άλγος και με χαμηλό επίπεδο λειτουργικότητας, σχεδόν έξι μήνες μετά τη διάγνωση. Μάλιστα σε περιπτώσεις καρκίνου στο στομάχι, στο πάγκρεας και στον πνεύμονα αυξάνονται οι πιθανότητές να υπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός. Πρέπει πολύ γρήγορα να παρέμβουμε. 

Θα μπορούσατε να μοιραστείτε κάποια περίπτωση;

Θυμάμαι έναν ασθενή που ήταν πολύ αποδιοργανωμένος. Όταν κατάλαβα ότι αυτή η αντίδραση ήταν από τον πόνο επενέβησαν με αναλγητική αγωγή και μειώθηκε ο πόνος. Με ευχαρίστησε γιατί μπορούμε πλέον να παίζει με τη γάτα του, στο κρεβάτι του. Δύο εβδομάδες μετά, πέθανε. Χωρίς πόνο. Μέχρι τότε ήταν έντονη η αυτοκτονική αντίδραση.

Υπάρχει κάτι που σας έχουν διδάξει οι ασθενείς σας;

Έχω πάρει μαθήματα ζωής από αυτούς, όλα αυτά τα χρόνια και μέχρι σήμερα. Ο χρόνος που μας δίνεται, είναι δωρεά. Πρέπει να εκτιμούμε το «εδώ και τώρα», την καθημερινότητα. Να την ζούμε όμορφα, έχοντας αγαπημένους ανθρώπους. Όταν παλεύεις για κάτι που θες να πετύχεις, αυξάνεις τις πιθανότητες να το καταφέρνεις. Έχω διαπιστώσει ότι οι άνθρωποι που θέλουν να ζήσουν, ζουν παραπάνω και καλύτερα. 

Κάποτε ρώτησα τον 22χρονο Αλέξανδρο που είχε οστεογενές σάρκωμα και ήταν παραμορφωμένος (είχε χειρουργηθεί σε πάρα πολλά σημεία), «Πώς βρίσκεις την εξωτερική σου εμφάνιση σήμερα;», μου είπε: «Νιώθω πολύ όμορφος». Και όταν τον ρώτησα πώς βρίσκει τη συνολική του κατάσταση, μου απάντησε πως νιώθει υπέροχα. Εγώ όταν τελείωσα αυτή τη συνέντευξη, βγήκα έξω κι έκλαιγα. Εκείνος τρεις μέρες μετά, πέθανε.

Σε αυτό το email zwntasmekarkino@gmail.com στείλτε μου τα μηνύματά σας (σκέψεις, συναισθήματα, εμπειρίες ή προβλήματα που αντιμετωπίζετε και θέλετε να ερευνήσουμε), ή το τηλέφωνό σας (αν θέλετε να επικοινωνήσουμε τηλεφωνικά) και να είστε σίγουροι ότι η δύναμη που θα δώσει ο ένας στον άλλον θα είναι ένας ισχυρός σύμμαχος στη μάχη που δίνουμε.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δύο καλές ειδήσεις για τον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών

Ο καρκίνος χτύπησε τον Νίκο στα 33 του χρόνια

Νικιέται ο καρκίνος;

Διαβάστε το Ημερολόγιο ενός Καρκινοπαθούς