ΣΑΛΠΙΓΞ ΕΛΛΗΝΙΚΗ…

ΣΑΛΠΙΓΞ ΕΛΛΗΝΙΚΗ…

Εν Καλαμάτα Α΄ έτει της ελευθερίας (1821)

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΤΑΓΟΥΣ

Α. Κοραή, εμπιστευτική επιστολή, 2.8.1825  

            Παρακαλώ σας όλους, αγαπητοί μου αδελφοί, να ακούσετε με εύνοιαν τας τελευταίας ταύτας φωνάς γέροντος… Δια να ελαφρύνω οπωσούν την απαρηγόρητον της εξορίας θλίψιν, ησχολήθην να συνεργήσω κ’ εγώ εις την παιδείαν του γένους…

            Προφητικός, ακολούθως, απηχεί ο λόγος του Α. Κοραή, ενώ κυοφορείται εντός του περιεχομένου της επιστολής, έμφρων, ως εξής:

            «… Διότι προέβλεπα ότι ολίγον ήθελ’ “ωφεληθήν” από την ελευθερίαν το γένος, αν δεν ήτο προετοιμασμένον εις την “παιδείαν” την “εν δικαιοσύνη” και “εν τη νομιμότητι” … καθότι, όπου οι νόμοι μη εισί κύριοι, ενταύθα κυριαρχούν οι δημαγωγοί…».   

            Η ενδόμυχη συγγραφική και διδακτική αγωνία του σοφού ανδρός, Α. Κοραή, εκλάμπει, με τα λόγια των συγγραμμάτων του και φωτίζει το πνεύμα και την καρδίαν των «γενναίων μαρτύρων»… Αυτή η πολιτική σκέψη και πράξη επενδύεται εις τις καρδιές των ανθρώπων, την διάπυρον της ελευθερίας αγάπην, εξοστρακίζοντας το άσπονδον κατά της τυραννίας μίσος.

            Η εσωτερική ευμενής φωνή του ανδρός, ως ευγνωμοσύνη προς το γενναίον αθώον αίμα των Γραικών και την έκχυσιν δακρύων εις τους οφθαλμούς αυτών, τους πραγματευομένοιυς να «αφήσωσιν εις ερήμωσιν την πόλιν του αχαρίστου ημισέλληνος αυτοκράτορος… εκφράζει το σθένος και την θλίψιν, αυτού, τα οποία μετουσιώνουν την «Πατρικήν Διδασκαλίαν», προς τα τέκνα της Ελληνικής «δακρύουσας μητρός και οδυρομένης διά να μη βλέπωσιν τας αιματωμένας αυτάς πληγάς της Ελληνικής γης, της Πατρίδος. Τούτο, «εν είδει» χρέους, κατανοείται από την αγωνιστικήν γενιά του 1821.

            Ο προτρεπτικός λόγος του Α. Κοραή ανδρώνει το δημοκρατικό πολίτευμα, τη μόνη εγγύηση της ισηγορίας, της ισοπολιτείας, της ισονομίας, της αυθυπαρξίας και έτσι μορφοποιείται σε ένα πανανθρώπινο μήνυμα, που φέρει τον ορισμόν «ελληνικότητα», τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα αυτού.

            Όμως, η σφαιρικότητα της σκέψης του ανδρός Α. Κοραή δε συσκοτίζεται, διακρίνει ευκρινώς τη συνάρτηση των στοιχείων της «κοινότητας», οπότε με την ίδια «γεγονυία» φωνή του θα στηλιτεύσει την άωρον και μωράν συνείδησιν εκείνων των αφρόνων Ελλήνων, όταν δε φρόντισαν να σώσουν το γένος όλον, μέχρι τούδε, την σωτηρίαν του, από τους «φοβερίζοντας» την αυτονομίαν και τον ιερόν δεσμόν της ομονοίας…

            Ακολούθως, στιβαρός, ευθαρσής ο λόγος του Α. Κοραή, «ακούγεται», ως εξής:

            «Ευρίσκονται μεταξύ σας άνθρωποι, δεν εξεύρω τι να τους ονομάσω… Το φιλανθρωπότερον είναι να τους ονομάσω, «πλανημένους» εκείνους, οι οποίοι δεν αισθάνονται ότι, η με τόσους αγώνας αποκτηθείσα ελευθερία, είν’ αδύνατον να φυλαχθή χωρίς τον ιερόν δεσμόν της ομονοίας, και την εις τους νόμους της πατρίδος υποταγήν»…

            Κρίνεται αναγκαία η σημειολογική επισήμανση, της έννοιας «πλανημένους», καθότι συνιστά την απόκλισιν από την κοινότητα του πολίτου-ανθρώπου, προϋπόθεση της υπάρξεως «τω όντι» ανθρώπου, δημιουργού αξιών της ζωής, της πολιτικής και κοινωνικής συμβίωσης, το πολιτικόν σύνολον, η «πόλη».

            Δύο χαρακτηριστικά χωρία του Αριστοτέλους και του Πλάτωνος εκφράζουν την έννοιαν την ελληνικήν αυτού… «… το γαρ όλον πρότερον αναγκαίον είναι του μέρους».

            Οι θεμελιώδεις δε αξίαι, στις οποίες ανήχθη ο Ελληνικός Λόγος είναι: το Αληθές, το Αγαθόν, το Καλόν (ωραίον), το Ελεύθερον, το Μέτρον. Αναδεικνύεται, επομένως, η υπεροχή και επιβολή της πνευματικότητας, το εδραίον στήριγμα για την πνευματικήν καλλιέργειαν των Ελλήνων, τα Αρχαία κλασσικά γράμματα.

            Ο σοφός συγγραφέας Α. Κοραής αντιδιαστέλλει με παρρησία λόγου την αρχαίαν ελληνικήν σκέψιν… «Ουχ οίον τε άνευ δικαιοσύνης, αγαθόν πολίτην γενέσθαι», προς την έννοιαν κατά της άσκησης της σκέψης των νεωτέρων ατομοκρατικών». Το «άτομον», σύμφωνα με το κίνημα αυτών εμφορείται, από ποταπόν εγωισμόν, μη επιτρέποντα εις αυτόν να κατανοήσει και να ενστερνιστεί το πνεύμα της κοινωνικότητας.

            Ο συγγραφέας Α. Κοραής αλλά και πολιτικός επιστήμων προτρέπει και κατευθύνει, ιδιαίτερα τους νέους, προς την τέχνην πώς να συζώσι μετ’ αλλήλων ειρηνικώς οι άνθρωποι.

            Τούτο, κρίνει ο σοφός Α. Κοραής, ως το αναγκαίον αλλά και την ελλειπτικότητα της κοινωνίας ως προς την καλλιέργειαν και πολιτική πράξη της υποταγής εις τους νόμους της Πατρίδος.

            Η ζωή και πράξη ανθρώπων της κοινωνίας μας, ενίων κοινωνικών ομάδων στο κοινωνικό αλλά και οικονομικό πεδίο απέχουν από τον καθοδηγητικό ρόλο και στόχο της «πολιτικής ευβουλίας». Εμφανώς, παρατηρείται, «με κάποια δόση τραγικής αίσθησης» η αντίρροπος δυναμική κατάσταση, της άρνησης του ανθρώπου προς την επιταγήν του δικαίου, συνάδουσα με την οργήν, το φόβο αλλά και την θλίψη…

            Η κατάσταση αυτή εδράζεται στη νέα αντίληψη της γενιάς του Περικλή, ότι: «το φθονερόν είναι ανθρώπινον».Επιδίωξη όμως του ηθογραφικού-κοινωνιολογικού πνεύματος του Θουκυδίδη, ο οποίος «πάσχει» είναι να την εκριζώσει, μέσω του έργου και της καταγραφείσας, εν συνόλω, σκέψης αυτού.

            Πυρηνικό στοιχείο σκέψης θεωρείται, επίσης, η σκέψη του Jean-Jaques Rousseau ως εξής: «Ο ισχυρότερος ποτέ δεν είναι αρκετά ισχυρός, εκτός αν μετατρέψει τη δύναμη σε δικαίωμα και την υπακοήν σε καθήκον». Αυτός είναι ο λόγος που όλα τα συστήματα διακυβέρνησης αναζητούν νομιμότητα που τα επιτρέπει να απαιτούν συμμόρφωσιν από τους πολίτες ή τους υπηκόους τους.

            Η διαλεκτική εναρμόνιση του Λόγου με το Πάθος, της γνώσης με το συναίσθημα, της πράξης με το μέτρο, με τον κανόνα της λογικής και της ηθικής, σε κάθε τομέα και στον πολιτικό και στον κοινωνικό και στον καλλιτεχνικό και στον πολεμικό. Προϋπόθεση θεωρείται τούτο ώστε μόνο τότε η δύναμη (= ο σεβασμός) του Νόμου, στη Δημοκρατία, γίνεται λειτουργικός άξονάς της, πολύ πιο γερός και πιο ανθρώπινος από εκείνον τον εξανδραποδιστικό, τον ενστικτώδη φόβο της οποιασδήποτε απολυταρχικής ή ολιγαρχικής εξουσίας.

            Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα πώς επιτυγχάνεται η εξισορρόπηση μεταξύ της βίας, του φόβου και της επικράτησης της αρμονικής συμβίωσης εντός της κοινότητας των ανθρώπων, της πολιτικής σταθερότητας και της εξασφάλισης της ελευθερίας της προσωπικότητας.

            Έγραψεν ο Α. Κοραής στους «αυτοσχέδιους στοχασμούς», όπου όριζε την επίτευξη κάθε διατάραξης ή κατακερματισμός της κοινωνίας ανθρώπων-πολιτών, ως σπουδαίαν υπηρεσίαν πνευματική, την δημιουργικήν καλλιέργειαν της «Παιδείας», της Ελληνικής, η οποία ερείδεται στην Αρχαίαν Ελληνικήν Κλασσικήν Παιδείαν.           

*Βίβιαν Φαρμάκη

Διδάκτωρ Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Πτυχιούχος Τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας

Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Κριτικός Λογοτεχνίας

Μέλος Association Internationale de la Critique Litteraire

Paris -  France

Μέλος Τομέα Εργασίας: Παιδείας-Έρευνας-Καινοτομίας & Θρησκευμάτων

«Νέα Δυτική Ελλάδα»