Στερεοτυπάκια: "Η τοξική αρρενωπότητα βλάπτει σοβαρά την υγεία"

Αν έχετε ποτέ παρακολουθήσει ή συμμετάσχει σε κάποια από τις ενημερωτικές πρωτοβουλίες του Κέντρου για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και των έμφυλων διακρίσεων "Εριφύλη", ή πρωτοβουλιών από αντίστοιχες Οργανώσεις που εργάζονται για την ισότητα των φύλων, τότε σίγουρα θα έπιασε το αυτί σας τα αντρικά χαρακτηριστικά να συνοδεύονται πολλές φορές από το επίθετο "τοξικά" κάνοντας λόγο για "τοξική" αρρενωπότητα.

Μπορεί ο ρόλος που επιφυλάσσει η κοινωνία στον άντρα να είναι "τοξικός" και "μη τοξικός";  Αρχικά, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί, ότι στις κοινωνικές επιστήμες η φράση "τοξική αρρενωπότητα" περιγράφει μοτίβα συμπεριφοράς που σχετίζονται με αρνητικές και επιβλαβείς συνέπειες σε κοινωνικό ή ατομικό επίπεδο. Η μη αδυναμία, η μη θηλυκότητα, η επιθετικότητα και η επίτευξη είναι τα τέσσερα χαρακτηριστικά που σύμφωνα με τον Αμερικάνικο Ψυχολογικό Σύλλογο (2018) συνιστούν την ιδεολογία της τοξικής αρρενωπότητας. «Μην κλαις σαν κοριτσάκι», «φέρσου σαν άνδρας», «να είσαι πάντα δυνατός», «πως θα πας φαντάρος» είναι μερικές από τις εκφράσεις που οι συμμετέχουσες/οντες στα εργαστήρια του Κέντρου μας -των μικροτερων ηλικιών κυρίως- αναφέρουν πως έχουν ακούσει ως ώρας από το περιβάλλον τους.

Συνεπώς, η τοξική αρρενωπότητα αφορά τη συγκέντρωση των αντικοινωνικών ανδρικών χαρακτηριστικών που προωθούν την επιδίωξη κυριαρχίας, την υποτίμηση της γυναίκας και την κανονικοποίηση της βίας (Kupers, 2005). Αυτές οι πτυχές και προσδοκίες της αρρενωπότητας ενσταλάζονται από μικρή ηλικία από τους γονείς, τους δασκάλους αλλά και τους συνομηλίκους. Όλες αυτές οι προτροπές και οι οδηγίες τελικά εδραιώνονται στον ψυχισμό των αγοριών, καλλιεργώντας με αυτό τον τρόπο τον φόβο του να φαίνονται αδύναμοι και δειλοί. Συχνά, ως απάντηση στις προσδοκίες και απαιτήσεις της κοινωνίας βλέπουμε το πρότυπο της τοξικής αρρενωπότητας να εμφανίζεται ως εξής: ένας σκληρός σωματικά και συναισθηματικά άνδρας που είναι πιθανό να χρησιμοποιήσει βία οποιαδήποτε μορφής για να επιβληθεί, απορρίπτει ό,τι θεωρείται "θηλυπρεπές", από το να δείξει συναίσθημα, να ζητήσει βοήθεια ή να συνεισφέρει στις οικιακές εργασίες και ο οποίος θα πρέπει να εργαστεί πολύ σκληρά για να αποκτήσει δύναμη (κοινωνική και οικονομική) και θέση στην κοινωνία, κερδίζοντας με αυτό τον τρόπο τον σεβασμό των άλλων.

Όλη αυτή η ανεξάντλητη και αλώβητη υπερδύναμη δεν είναι ανέξοδη, αντιθέτως κοστίζει σε ψυχική και σωματική υγεία, σε συναίσθημα, σε υγιείς σχέσεις και πολλά άλλα. Λειτουργώντας μάλιστα ως δίκοπο μαχαίρι. Η μια όψη είναι η βία, σωματική και ψυχολογική που υφίστανται οι γυναίκες. Οι άνδρες που υιοθετούν αυτό το μοτίβο του παραδοσιακού σκληρού άντρα θεωρούν πως η γυναίκα είναι κατώτερη και πως δικαιούνται εξουσία πάνω της επικυρώνοντας έτσι την ταυτότητά τους. Αυτή η συμπεριφορά εξηγεί τα υψηλά ποσοστά ενδοοικογενειακής και όχι μόνο βίας κατά των γυναικών στην κοινωνία. Ακόμα, η τοξική αρρενωπότητα δημιουργεί διακρίσεις και ανάμεσα στους άνδρες. Όσοι δεν ανταποκρίνονται στο συγκεκριμένο μοτίβο είναι πιθανό να υποστούν παρενόχληση και βία από άλλους άνδρες. Γενικά, όσον αφορά τον κοινωνικό αντίκτυπο η τοξική αρρενωπότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον σχολικό -και μη- εκφοβισμό, τον σεξισμό και την ομοφοβία.

Η άλλη όψη, αφορά τους ίδιους τους άνδρες που υιοθετούν αυτό το τοξικό μοτίβο συμπεριφοράς. Οι Wong και συν. (2017) αναφέρουν πως οι άνδρες που χαρακτηρίζονται από τοξική αρρενωπότητα εμφανίζουν συχνά προβλήματα ψυχικής υγείας όπως κατάθλιψη, στρες, προβληματική χρήση ουσιών, δυσκολίες προσαρμογής στο κοινωνικό πλαίσιο και τέλος, προβλήματα αναφορικά με την αντίληψη του σώματος τους. Το στίγμα της ψυχικής υγείας που σχετίζεται με την τοξική αρρενωπότητα είναι μεγάλο. Από τη μια πλευρά, τα αγόρια μαθαίνουν να μην εκφράζουν και να αντιστέκονται στο συναίσθημά τους. Από την άλλη, πλην του συναισθηματικού περιορισμού, η τοξική αρρενωπότητα αποθαρρύνει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ανδρών να αναζητήσει βοήθεια για θέματα ψυχική υγείας όπως αυτά που προαναφέρθηκαν. Γενικότερα, όσον αφορά το ίδιο το άτομο το μοτίβο αυτό συμπεριφοράς σχετίζεται με ψυχολογικά προβλήματα, αυξημένο επίπεδο αυτοκτονιών, προβλήματα υγείας και μειωμένη διάρκεια ζωής του άνδρα (Horowitz, 2016).

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως το να ανήκει κανείς στο υγιές κομμάτι της αρρενωπότηταςδεν έχει τίποτα το επιλήψιμο και πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα. Η εφηβεία είναι μια καθοριστική περίοδος και η ανάδειξη θετικών στάσεων και μοτίβων συμπεριφοράς είναι ιδιαίτερα σημαντική. Κλείνοντας, η εμπειρία με τα σχολεία αποδεικνύει πόσο σημαντικό είναι να εστιάσουμε και να δουλέψουμε για τη φράση «εκπαιδεύστε τους γιούς σας, αντί να προφυλάσσετε τις κόρες σας». Ίσως λίγο τροποποιημένη, «εκπαιδεύστε τα παιδιά να είναι ελεύθερα, από όποιο στερεότυπο τα περιορίζει».

Βιβλιογραφία

American Psychological Association, Boys and Men Guidelines Group. (2018). APA

guidelines for psychological practice with boys and men. Retrieved from

http://www.apa.org/about/policy/psychological-practice-boys-men-guidelines.pdf

Kupers, Terry A. (2005). “Toxic masculinity as a barrier to mental health treatment in prison.

Journal of Clinical Psychology, 61 (6).713–724.

Wong, Y. J., Ho, M. R., Wang, S. Y., Miller, I. S. (2017). Meta-analyses of the relationship

between conformity to masculine norms and mental health-related outcomes. J Couns

Psychol, 64(1), 80-93.