Το λυντσάρισμα του Ζακ Κωστόπουλου

Πριν λίγες μέρες ένας νέος άνθρωπος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από «φιλήσυχους» πολίτες στην καρδιά της Αθήνας, με το πρόσχημα ότι μπήκε σε ένα μαγαζί για να κλέψει. Αυτή η πράξη λέγεται «λυντσάρισμα» και σημαίνει την επί τόπου εκτέλεση ενός ανθρώπου που ο όχλος αποφαίνεται εκείνη τη στιγμή ότι είναι εγκληματίας και αυτομάτως προβαίνει στην καταδίκη του: θάνατος.

Το λυντσάρισμα, που αναπτύχθηκε κυρίως στις ΗΠΑ και είχε ως θύματα κατεξοχήν αφροαμερικανούς, παραβιάζει δύο θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας πάνω στις οποίες στηρίχθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός: πρώτον, η ανθρώπινη ζωή είναι υπέρτατη αξία και, δεύτερον, τα εγκλήματα αντιμετωπίζονται κατά αναλογικότητα από τη Δικαιοσύνη, και απολύτως από κανέναν άλλο. Η αφαίρεση της ζωής επί τόπου δικαιολογείται από το νόμο μόνο σε περίπτωση αυτοάμυνας, μόνο λοιπόν όταν η ζωή κάποιου επαπειλείται, επομένως βρίσκεται σε νόμιμη άμυνα.

Τα ακριβή αίτια θανάτου του Ζακ Κωστόπουλου θα τα διερευνήσει βεβαίως η Δικαιοσύνη, αλλά εμείς ως πολίτες οφείλουμε να σκεφτούμε τις συνθήκες που οδήγησαν στον θάνατο έναν άνθρωπο πεσμένο στο έδαφος, απροστάτευτο που ξυλοκοπείται ανελέητα από κάποιους. Αν η πρώτη θεμελιώδης αρχή είναι αυτή της ανθρώπινης ζωής ως υπέρτατης αξίας, τότε αυτή η αρχή αφορά τους πάντες ισότιμα: ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικού ή άλλου προσανατολισμού, χρώματος φυλής, θρησκείας, καλού ή κακού πολίτη, έντιμου ή ανέντιμου, ηθικού ή ανήθικου. Σε αυτή την αρχή δεν χωρά καμιά σχετικοποίηση, καμιά διάκριση: αποτελεί αξίωμα. Ωστόσο, το λυντσάρισμα Κωστόπουλου καταδεικνύει ότι αυτή η θεμελιώδης αξία του Διαφωτισμού τίθεται εν αμφιβόλω. Η αξία της ζωής σχετικοποιείται, μετατρέπεται σε διαπραγματεύσιμο προϊόν μιας «συλλογικής ηθικής» σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι διακρίνονται στους άξιους και ανάξιους ζωής, στους «άριστους» και τους περιθωριακούς. Το υπέρτατο αγαθό λοιπόν της ζωής από θεμελιώδες δικαίωμα καταντάει προνόμιο, ένα προνόμιο που αφαιρείται όταν ο κάτοχός του δεν υπακούει στον υποτιθέμενο κανόνα, όπως αυτόν τον ερμηνεύουν κάποιοι «φιλήσυχοι».

Από την άλλη μεριά, η δεύτερη αξία του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ότι τα εγκλήματα τιμωρούνται κατά αναλογικότητα, και όχι με την αρχή του «οδόντα αντί οδόντος». Στο λυντσάρισμα του Κωστόπουλου παραβιάστηκε εντελώς και αυτή η αρχή. Από τη στιγμή που μπήκε κάποιος σε ένα μαγαζί, είτε έκλεψε είτε δεν έκλεψε, είτε οπλοφορούσε είτε όχι, η απάντηση είναι μία: θάνατος. Αυτό σημαίνει όχι μόνο υπονόμευση του κράτους δικαίου αλλά ότι η κρίση των εγκλημάτων και των ποινών που αυτά αξίζουν δεν υπακούουν  σε αντικειμενικά και ορθολογικά κριτήρια, που η Πολιτεία έχει θεσπίσει δημοκρατικά με τη συναίνεση της κοινότητας όταν αυτή συγκροτείται πολιτικά, αλλά υπακούουν στα υποκειμενικά κριτήρια μιας, εκείνη τη στιγμή, συγκροτούμενης βάσει «ηθικών κανόνων» συλλογικότητας που αποφασίζει να πάρει το νόμο στα χέρια της.

Το λυντσάρισμα μέχρι θανάτου του Ζακ Κωστόπουλου είναι ένα γεγονός που πρέπει να μας αφυπνίσει. Η ζωή του δεν άξιζε τίποτα τελικά για τους «φιλήσυχους πολίτες». Μπορεί και η ζωή του καθενός από μας να μην αξίζει τίποτα αύριο το πρωί από κάποιους άλλους «φιλήσυχους».

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε και στην εφημερίδα ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ