Ξαναζωντάνεψε το άντρο των SS στην Πάτρα!

Ο Γαλλορώσος φιλόσοφος και διανοούμενος VLADIMIR JANKELEVITCH υποστηρίζει πως:

«Ό,τι έχει υπάρξει δεν μπορεί πια εφεξής να μην έχει υπάρξει : εφεξής αυτό το μυστηριώδες και βαθιά σκοτεινό γεγονός του να έχει υπάρξει είναι το εφόδιό του για την αιωνιότητα».

Η Αντίσταση του Ελληνικού λαού της περιόδου 1940-1944 εναντίον του ναζιστικού άξονα αποτελεί μία από τις κορυφαίες στιγμές της νεοελληνικής ιστορίας. Υπήρξε η φυσική συνέχεια της παλλαϊκής συστράτευσης που ξεκίνησε στις 28 Οκτώβρη του '40, συνεχίστηκε στη μάχη της Κρήτης, χαλυβδώθηκε με την άρνηση συνεργασίας με τους κατακτητές, την απόκρουση της επιστράτευσης και κορυφώθηκε με την έξοδο των πρώτων αντάρτικων ομάδων στο βουνό.

Η αναγκαιότητα της αντιφασιστικής νίκης ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η αντίσταση συγκέντρωσε τις πιο πλατιές κοινωνικές δυνάμεις, πανεπιστημιακούς, καθηγητές και αγράμματους αγρότες, αριστερούς διανοούμενους και πατριώτες αξιωματικούς, εργοδότες και εργάτες, δασκάλους και μαθητές. Όλο τον λαό, πλην θλιβερών εξαιρέσεων που ο λαός ακόμη οικτίρει: γερμανοτσολιάδες και ταγματασφαλίτες. Ο λαός εγκαταλελειμμένος από τη βασιλική κυβέρνηση και περιφρονώντας τη διορισμένη κυβέρνηση δωσίλογων έπρεπε να προστατεύσει την αξιοπρέπειά του και να οργανώσει μόνος του την επιβίωσή του απέναντι στη μεγάλη πείνα του 1941-1942.

Για ευεξήγητους λόγους, δηλαδή λόγω της έντονης αντίθεσης στον φασισμό και της μεγάλης εμπειρίας στην παράνομη δράση, επικεφαλής τέθηκε το κομμουνιστικό κόμμα με τη συγκρότηση της ΕΑΜικής συμμαχίας που συμπεριλάμβανε δημοκράτες και σοσιαλιστές, αλλά και συντηρητικούς πατριώτες. Δίπλα αναπτύχθηκε ένα ποικιλόμορφο δίκτυο μικρότερων αντιστασιακών οργανώσεων και ομάδων σαμποτέρ.

Όλοι είχαν την αναλογούσα συμβολή στην τιτάνια προσπάθεια του λαού να αντιπαλέψει την πείνα και να αποτινάξει τα δεσμά.

Η κατανόηση του παρελθόντος αποτελεί το κλειδί για τη διαμόρφωση και την σημασιοδότηση του παρόντος. Η ιστορία δεν αφορά άλλωστε μόνο στο παρελθόν αλλά και στο παρόν. Η μνήμη και η λήθη νοηματοδοτούν την ιστορική κουλτούρα κάθε εποχής και αποτελούν τα δομικά της στοιχεία. Μεταξύ παρελθόντος και παρόντος υπάρχει μια αμφίπλευρη διαδικασία που νοηματοδοτεί με πολλαπλές εννοιολογήσεις το παρελθόν και αναπλαισιώνει το παρόν, όπως αναφέρει ο Αντώνης Λιάκος στο βιβλίο του "Πως το παρελθόν γίνεται ιστορία".

Το βιβλίο του Γιώργου Μόσχου «Η Πάτρα στη Κατοχή και στην Αντίσταση», των εκδόσεων Γιάννη Πικραμένου, είναι αφιερωμένο «σε όσους θανατωμένους αγωνιστές της αντιναζιστικής Αντίστασης στην πόλη της Πάτρας παραμένουν ανώνυμοι στο διάβα της ιστορίας, επτά δεκαετίες από τότε. Για να μην τους καταπιεί η αδελφή του Θανάτου, η Λήθη. Αλλά και για να μαθαίνουν οι νεότεροι ότι στην πόλη αυτή, υπήρξαν δυο άγνωστα στρατόπεδα ομήρων και μια φυλακή απ’ όπου αρπάχτηκαν για εκτέλεση περίπου δυόμισι εκατοντάδες πολίτες. Ενώ εκατό και πλέον αγωνιστές έπεσαν από γερμανικά βόλια τις νύχτες στους δρόμους της Πάτρας ή εκτελέστηκαν στο Χαιδάρι, στην Αθήνα και αλλού».

Ο ίδιος ο συγγραφέας στο εισαγωγικό του σημείωμα της δεύτερης έκδοσης, Οκτώβριος 2013, υποστηρίζει πως «Η όξυνση της συλλογικής ιστορικής μνήμης και η ανάδειξη των ονομάτων των μαρτύρων του αντιφασιστικού αγώνα της επαρχίας Πατρών και των συνθηκών διαβίωσής τους στα μπουντρούμια των ναζί, έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς μέσα από τα συντρίμμια που άφησε ο ναζισμός, πριν επτά δεκαετίες, ξεπηδάει σήμερα και κουνά απειλητικά το δάκτυλο σε όσους επιμένουμε – συγγενείς θυμάτων και ενεργοί πολίτες – ότι είναι ντροπή να επιτρέψουμε την αναβίωση του ναζιστικού μιάσματος».

Η Τρίτη έκδοση του βιβλίου, Ιούνιος 2016, συμπληρώνεται με τη διαπραγμάτευση του ερωτήματος, τι απέγιναν οι αγωνιστές της Αντίστασης.

Στο τρίτο του εισαγωγικό του σημείωμα ο συγγραφέας υποστηρίζει (Σελ. 27-28) :

«Την περίοδο των Δεκεμβριανών οργανώνονται από την τοπική ηγεσία του ΕΑΜ συλλαλητήρια και απεργίες με τη συμμετοχή του Εργατικού Κέντρου Πάτρας. Οι Βρετανοί αναλαμβάνουν τη φρούρηση των δημοσίων καταστημάτων της Πάτρας, πυκνώνουν τις νυχτερινές περιπόλους, εγκαθιστούν πολυβολεία και τοποθετούν συρματοπλέγματα.

Η ΕΑΜική ηγεσία προχωράει σε συμβιβασμό. Σε σύσκεψη με τους φορείς της πόλης υπογράφει ψήφισμα ειρήνευσης.

Ο Βρετανός Διοικητής Ταξίαρχος Μπλοκ απαίτησε την έξοδο των ανταρτών από την Πάτρα. Δυο μέρες μετά την αποχώρηση γίνεται επίθεση βρετανικών στρατευμάτων κατά του 12^ου Συντάγματος.

Το Σύνταγμα διαλύεται και παραδίδει τα όπλα του.

Ακολουθούν δίκες όπου αντιστασιακοί καταδικάζονται ως δωσίλογοι και δωσίλογοι αθωώνονται. Το 1946 καταδικάζεται η ηγεσία του ΕΑΜ Αχαίας. Ακολουθούν εξορίες, φυλακίσεις, εκτελέσεις για τους αγωνιστές της Αντίστασης.Θα ακολουθήσει ο Εμφύλιος».

Συγκεκριμένα θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως

Το βιβλίο του Γιώργου Μόσχου με τον τίτλο "Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση" έχει και μια ειδική στόχευση. Να μιλήσει για πρόσωπα και μνημονικούς τόπους που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην διάρκεια της Κατοχής στην Πάτρα και στην ευρύτερη περιοχή. Να μιλήσει για τα δύο στρατόπεδα ομήρων και τις φυλακές που υπήρχαν στην Πάτρα απ' όπου προέρχονταν όσοι πήγαιναν για εκτέλεση και βέβαια να μιλήσει για τους νέους και τις νέες αντιστασιακούς με ονοματεπώνυμο πλέον που διώχτηκαν, φυλακίστηκαν, εκτελέστηκαν, εξανδραποδίστηκαν από το ναζιστικό καθεστώς. Μιλά, όμως, με ονοματεπώνυμο και για τους δωσίλογους, για τους ταγματασφαλίτες, γι΄ αυτούς που άλλαζαν στρατόπεδα, που πήγαν με το μέρος τον Γερμανών, που υπηρέτησαν τον άξονα και τους ντόπιους συνεργάτες τους.

Μέσα από αφηγήσεις και μαρτυρίες των πρωταγωνιστών ή των συγγενικών τους προσώπων, μέσα από απομνημονεύματα, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, αρχεία ιδιωτικά και δημόσια, σχετικά βιβλία και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ο Γιώργος Μόσχος τεκμηριώνει, διασώζει και διατηρεί τη συλλογική μνήμη ακέραιη, συμβάλλοντας με το βιβλίο του αυτό στην καλύτερη γνώση της ιστορίας της εποχής στην οποία αναφέρεται.

Το βιβλίο αποτελείται από πέντε μέρη.

Το Α΄ Μέρος απαρτίζεται από 10 συνολικά κεφάλαια.

Στο κεφ. 1^ο με τίτλο «Μνήμες που ζωντάνεψαν 60 χρόνια μετά» ο συγγραφέας αναφέρεται στη συνάντησή του τον Οκτώβριο του 2004, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών, ημέρα εορτασμού της επετείου από την απελευθέρωση της Πάτρας, με τα τρία τιμώμενα πρόσωπα : τον αγωνιστή Γιώργο Πορευόπουλο ή «Κώστα» από τους πρώτους που μετείχε στην Αντίσταση και στη συγκρότηση του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ στο νομό Αχαίας, τον Σουηδό Χανς Ερενστρώλε, αντιπρόσωπο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και τονκαπετάν Ερμή ή Βασίλη Πριόβολο, από τους πρωταγωνιστές της απελευθέρωσης της πόλης.

Στο 2^ο κεφ. με τίτλο « Στ΄ αχνάρια της δημιουργίας του 12^ου Συντάγματος» παρουσιάζονται οι πρώτοι αντάρτες της Πάτρας, της Αιγιάλειας, της Ηλείας και ο πρώτος πυρήνας του 12^ου Συντάγματος.

Τους μνημονεύουμε :

Γιώργης Σουλελές (Νώντας),

Δημοσθένης Μπαρής (Μαυροδήμος),

Νίκος Μπαρής (Ηρακλής),

Νίκος Πολυκράτης (Νικήτας),

Νιόνιος Βανδώρος (Μήτρος),

Βασίλης Μαυρόγιαννης (καπετάν Γιάννος)

και Γιώργος Πορευόπουλος (Κώστας).

Στο 3^ο με τον τίτλο «Μια έπαυλη με αιματηρή ιστορία» ο συγγραφέας αναδεικνύει την ιστορική αξία της βίλας Λυμπερόπουλου, το μοναδικό σε όλη την επαρχία στρατόπεδο ομήρων κατά την κατοχή. Ακόμα αναφέρει άλλους τόπους φυλάκισης αγωνιστών από τους κατακτητές, όπως στο δημοτικό σχολείο Εγλυκάδας ή στο σημείο που σήμερα είναι το Επίκεντρο ή στο παλιό ΑΡΣΑΚΕΙΟ, σημερινό ΕΒΕ.

Στα επόμενα 7 κεφάλαια (4-10) που συνιστούν μια 2^η υποενότητα με τίτλο «Οι πρωταγωνιστές ξαναθυμούνται» καταγράφονται μαρτυρίες, αφηγήσεις, εξιστορήσεις ή συζητήσεις με πρωταγωνιστές ή αγωνιστές, αντιστασιακούς ή εμπλεκόμενους με τον ένα ή άλλο τρόπο στην Αντίσταση, σε α΄ πρόσωπο. Πρόκειται για μαρτυρίες ανθρώπων που γέροντες πια ανακάλεσαν στη μνήμη τους στιγμές από την κράτησή τους στις γερμανικές φυλακές αλλά και από την γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε τότε. Βέβαια, πολλοί από αυτούς, ίσως οι περισσότεροι, δεν είναι πια στη ζωή.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τις ιστορίες των εξής:

· Του 19χρονου αντάρτη της Πάτρας Γιώργου Πορευόπουλου ή Κώστα, πρωταντάρτη του 12^ου Συντάγματος ΕΛΑΣ, 57 ημερόνυχτα μελλοθάνατου στου Λυμπερόπουλου. (κεφ. 4 - 5 )

· Του Θεόφιλου Αναγνώστου ή Άλκη, ΕΠΟΝίτη του πρώτου 11μελούς Γραφείου της Πάτρας, 100 μέρες στο κολαστήριο (κεφ. 6). «Ήταν αφιερωμένος μέχρι το τέλος της ζωής του, το 2011, στην ανάδειξη του, άγνωστου στο ευρύτερο κοινό, δεσμωτηρίου «Λυμπερόπουλου» ως τόπου μαρτυρίου Ελλήνων πατριωτών κατά την Κατοχή». (σελ. 125)

· Του Δήμαρχου Μεσολογγίου Χρ. Ευαγγελάτου (κεφ. 7-8)

Αξίζει να πούμε πως σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του ίδιου του Χρ. Ευαγγελάτου, του παραδόθηκε κατάλογος με ονόματα εθνικιστών που βρίσκονταν υπό παρακολούθηση με την κατηγορία της συνεργασίας με τις δυνάμεις του κατακτητή. Τα ονόματα δημοσιεύθηκαν στη εφ. Εθνικός Κήρυξ 22 Αυγούστου 1949 κι παρατίθενται στο βιβλίο. (σελ. 174-177)

· Του Ντίνου Μπέσκου, προέδρου της Πανελλήνιας Οργάνωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, στο νομό Αχαίας. Η εκτέλεση του αδερφού του Ανδρέα και η φυλάκισή του στην Αρόη, έγιναν βαρίδια στις σπουδές του κατά τα μεταπελευθερωτικά χρόνια, όταν οι κυβερνήσεις συγκροτούνταν από πρώην συνεργάτες των ναζί. (κεφ. 9)

Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία που ο ίδιος δίνει , (σελ. 225), πως «τότε στο Στρατό -1951- ο χαρακτηρισμός ήταν σε τρεις κατηγορίες. Εθνικόφρονες που χαρακτηρίζονταν με το Ε΄. Οι Α΄ κατηγορίας που έχριζαν παρακολούθησης, Β΄κατηγορίας , κομμουνιστές που τους έστελναν Μακρόνησο. Τα απολυτήρια δεν ανέφεραν τίποτα από αυτά. Αλλά το απολυτήριο που στέλναμε στο Στρατολογικό Γραφείο είχε επάνω του το χαρακτηρισμό του κάθε φαντάρου. Δυστυχώς αυτή ήταν η εποχή εκείνη και πλήρωσε η Ελλάδα.

Όταν απολύθηκα από φαντάρος, έδωσα εξετάσεις ως κατ΄ ιδίαν διδαχθείς και πήρα το απολυτήριο του Γυμνασίου. Έγινα αγρότης, δεν μπόρεσα πουθενά να διορισθώ διότι το έγκλημά μου ήταν ότι είχα πάει φυλακή από τους Ιταλούς στο στρατόπεδο της Αρόης και είχα αδερφό σκοτωμένο από τον κατακτητή».

· Του Αντώνη Πριονά, του 17χρονου Πατρινόπουλου που κατατάχτηκε στους ευζώνους, στο ευζωνικό τάγμα Πατρών του Κουρκουλάκου, το 1944, από ανάγκη. Αφηγείται εκ των έσω τη φιλοναζιστική δράση των ανδρών του συντάγματος. Το Α΄ Τάγμα είχε έδρα το Μαραγκοπούλειο, έπειτα 409 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο και το Β΄Τάγμα τα σχολεία ΒΟΥΔ. (κεφ. 10)

Οι προφορικές αυτές μαρτυρίες διευκολύνουν τη διερεύνηση της μνήμης και των ποικίλων εκδοχών της υποκειμενικότητας στην Ιστορία αντί να τη δυσκολεύουν, σύμφωνα με την ιταλίδα ιστορικό Λουίζα Πασερίνι στο συλλογικό έργο "Πολιτικές της μνήμης" που εκδόθηκε το 1993.