«Ο Δίας βέβαια τιμωρός των υπερβολικά αλαζονικών στοχασμών στέκεται από πάνω, αυστηρός κριτής..»

Το σχήμα ΥΒΡΙΣ-ΑΤΗ και γενικότερα όλη η θεολογία του Αισχύλου είναι ο βασικός θεματικός άξονας στους ΠΕΡΣΕΣ.Η αλαζονεία που συνεπήρε τον κραταιό στρατό των Περσών και πάνω απ’ όλους τον βασιλιά και αρχιστράτηγό τους Ξέρξη ήταν κάποιος καταστροφικός και κακός  δαίμων(=θεός), λέει ο αγγελιαφόρος, στ. 354, ήταν φθόνος των θεών που δεν τον ένιωσε ο Ξέρξης, στ. 362. ΥΒΡΙΣ λέγεται στην αρχαία ελληνική σκέψη και θεολογία και δεν αργεί να φέρει στον άνθρωπο την τιμωρία, τη συμφορά που αντίστοιχα λέγεται ΑΤΗ. Οι Πέρσες της υλικής εξουσιαστικής δύναμης του Ενός δεν κατανοούν  ότι Έλληνες δεν πολεμούν από δουλική υποταγή στο μονάρχη, αλλά για να υπερασπιστούν την πατρίδα, την οικογένεια ,τη θρησκεία, τους προγόνους τους ,(…Ω, παίδες Ελλήνων ίτε/ελευθερούτε πατρίδ’, ελευθερούτε δε/παίδας, γυναίκας,θεών τε πατρώων έδη/θήκας τε προγόνων΄νυν υπέρ πάντων αγών/στ402-405). Έτσι , ο Ξέρξης, ο γιος μου , λέει η Άτοσσα, νομίζοντας πως θα πάρει αντίποινα από την ήττα τους στον Μαραθώνα, πλήθος συμφορές  έσυρε πάνω στο κεφάλι του ούτε τι του επεφύλασσαν οι θεοί ήξερε στ.373. Ήλπιζε να τους νικήσει στη Σαλαμίνα. Δεν έχει μάθει. Μέγα λάθος. Διότι, όταν ο άνθρωπος σπεύδει, θεός συνάπτεται= όταν ο άνθρωπος ξεκινήσει για την αμαρτία βρίσκει πρόθυμο βοηθό τον θεό στ.742 αφού«Ο Δίας βέβαια τιμωρός των υπερβολικά αλαζονικών στοχασμών στέκεται από πάνω, αυστηρός κριτής..στ 827».

Πώς γίνεται όμως ο θεός να  είναι τιμωρός των ανθρώπων ενώ ο ίδιος υποβοηθάει την ενοχή των ανθρώπων;

Γιατί το πάθημα μάθημα. Ο δρόμος του ανθρώπου  μέσα από την ενοχή και τα βάσανα είναι ό δρόμος για την κατανόηση του νόμου. Όποιος αδικεί, προκαλεί την τιμωρία του, τα βάσανά του, αλλά αυτό του γίνεται μάθημα.

Στον Αισχύλο υπάρχει αυτή η αλυσίδα της πράξης, της ενοχής (ΥΒΡΙΣ), της εξιλέωσης (ΑΤΗ) και γνώσης (ΓΝΩΣΗ). Αυτό είναι μια μεγάλη λογική τάξη του κόσμου. Αυτός είναι ο συμπαντικός νόμος κατά τον Αισχύλο που ενσαρκώνει ο Δίας , ο θεός.

Έτσι κατανοούμε τον στίχο (όταν ο άνθρωπος σπεύδει, θεός συνάπτεται= όταν ο άνθρωπος ξεκινήσει για την αμαρτία βρίσκει πρόθυμο βοηθό τον θεό 742). Είναι ο θεός του Αισχύλου που από αυτόν τον σκληρό δρόμο μας οδηγεί στη γνώση.

Τη γνώση και σύνεση αυτή την βάζει ο Αισχύλος να την έχει πια, ο Δαρείος, τώρα που είναι νεκρός, όχι όσο ζούσε, το ίδιο αλαζών ήταν. Εξιδανικευμένος-σοφός παρουσιάζεται τώρα.  Αντίθετα ο Ξέρξης ενσαρκώνει τον άνθρωπο που πρέπει να πάθει για να μάθει.

Δυο στοιχεία θεωρώ ότι μένουν ανεξίτηλα στη μνήμη μας από τη συγκεκριμένη παράσταση: Η ρυθμολογία της και η μεγαλειώδης ερμηνεία της Καραμπέτη.

Το πρώτο: Την έννοια του νόμου και από την πλευρά του ρυθμού επέλεξε  ο Άρης Μπινιάρης (σκηνοθεσία-μουσική δραματουργία) να την δείξει στην παράσταση και με τη μουσική. Στα έργα του Αισχύλου ισορροπεί το μέλος (τραγούδι με μουσική) με το μέτρον (απαγγελία χωρίς μουσική).Με την επιστημονική διδασκαλία του μέτρου στους  ηθοποιούς και τον χορό, από τον πανεπιστημιακό καθηγητή του Αρχαίου δράματος Θεόδωρο Στεφανόπουλο καθώς και τη μουσική δραματουργία του Μπινιάρη, η όλη παράσταση  κινείτο μέσα στη μουσικότητα με ένα κρεσέντο ρυθμού και πάθους ώστε να αποκαλύπτει την κορύφωση των διαθέσεων και της τραγικότητας.

Ο χορός που είδαμε, κρατάει ασταμάτητα τη μουσική , άλλοτε σαν τραγούδι, άλλοτε σαν ρυθμό, άλλοτε σαν ψίθυρο ή ηχηρή ανάσα και κοφτές κραυγές, άλλοτε μόνο σαν κίνηση. Κτίζει διεξοδικά, ατμόσφαιρα πολεμική, άγριας τυφλής εκδίκησης που αντικατοπτρίζει την υπερβολή, την ύβρη, πόσο άγρια τυφλή προβαίνει. Ο καλύτερος, μακράν, ενοχλητικά άγριος κάποιες φορές, απόλυτα ταιριαστός όμως με το χαρακτηρισμό «βάρβαροι». Όχι γεωμετρικοί σχηματισμοί, κινήσεις  δήθεν τυχαίες, χαλαρές, αυθόρμητες, (θύμιζε χορόδραμα), πυκνώσεις και αραιώσεις με ένταση στο πρόσωπο, χτυπήματα στη γη, βία. Τα κοστούμια του σε μιλιταριστικό ύφος με μαύρες ζώνες ενώνονται υφολογικά με  εκείνα της Περσίδας βασίλισσας- Άτοσσα.

Το δεύτερο: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Βασίλισσα Άτοσσα): Επιβλητική και μεγαλόπρεπη στο Ά Επεισόδιο. Λάμπει με την ομορφιά της, τον ψηλό κότσο της, την καλλίγραμμη φιγούρα της-το πιο καλογυμνασμένο κορμί του ελληνικού θεάτρου-μέσα στο λαμπερό, βασιλικό, καφέ-μελί κοστούμι που την έντυσε η Ελένη Τζιρκαλλή!! Λόγος εσωτερικός, σιγανός αλλά με οδύνη. Την θεωρώ από τις καλύτερες, αν όχι την καλύτερη τραγωδό της γενιάς της, με ένα «πακτωλό» τραγικού ύφους. Χαίρομαι που ο σκηνοθέτης Άρης Μπινιάρης  τιθάσευσε αυτόν τον χείμαρρο του ταλέντου της σε δρόμους πιο εσωτερικούς, εξίσου δυνατούς και ορμητικούς. Εκτιμώ το ταλέντο και τον καλλιτεχνικό μόχθο της και αυτό που απόλαυσα τώρα, το αναζητούσα και το είχα επισημάνει, σε άλλη κριτική μου εδώ και χρόνια, ότι μάλλον το χρειάζεται. Στο ‘Β Στάσιμο είναι απλά…ΚΑΘΗΛΩΤΙΚΗ!! Υπό τους ύμνους του χορού και τη γνωστή ρυθμολογία, με την απαράμιλλη κινησιολογία του κορμιού και των πλούσιων μαλλιών της (κινησιολογία: Λία Χαράκη) και με ανοιχτά τα λούκια του μαύρου τώρα φορέματός της να την αγκαλιάζουν, πέφτει, απλώνεται η φιγούρα της στη μαύρη γη, θρηνεί και κόπτεται σύγκορμα, ο πόνος της να  την τρυπήσει, ν’ ανέβουν οι νεκροί στον πάνω κόσμο να μάθουν το κακό, παρηγόρια κι ορμήνεια να χαρίσουν στην πολυτάραχη ζωή των ζωντανών. Και συνεχίζει, ύστερα, στο ‘Γ Επεισόδιο, αξιοθαύμαστα να κινείται, στον κατακόρυφο άξονα, σε όρθια στάση, να στροβιλίζεται, και να συνομιλεί με το φάντασμα του νεκρού  συζύγου της, του Δαρείου. Βέβαια, ο στροβιλισμός σαν κίνηση που παραπέμπει  στον χορό των  δερβίσηδων  δεν είναι πρωτόλεια ιδέα σε αυτή την παράσταση των Περσών.

Άλλη μια φορά στο πλευρό της Καραμπέτη ο Νίκος Ψαρράς με παίξιμο αποστασιοποιημένο και απόκοσμο στο ρόλο του νεκρού Δαρείου. Έξοχος ως Αγγελιοφόρος ο Χάρης Χαραλάμπους. Με επιτυχία απέδωσε ο Πέτρος Γιωρκάτζης τον άρρωστο πια, στο σώμα, το πνεύμα και την ψυχή, Ξέρξη.

Σ’ αυτή την πολύ επιμελημένη παράσταση υψηλής αισθητικής του Θεατρικού οργανισμού Κύπρου που είδαμε στο Ρωμαικό Ωδείο της πόλης μας από το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, την 6^η Ιουλίου, αξίζουν τον έπαινο και οι υπόλοιποι  συντελεστές: Παναγιώτης Μουλλάς (μετάφραση), Γεώργιος Κουκουμάς(σχεδιασμός φωτισμών), Κωνσταντίνος Λουκάς( σκηνικά).Δίκαια οι θεατές  κάλεσαν στη σκηνή  τους ηθοποιούς τέσσερις φορές για υπόκλιση και όρθιοι χειροκροτούσαν, στο τέλος.

Σοφία Μορώνη

Θεατρολόγος- Φιλόλογος

Κριτικός Θεάτρου