«Αρχή αριστοφανικού χιούμορ με………ΑΧΑΡΝΗΣ».

Αρχή αριστοφανικού χιούμορ κάναμε φέτος στο Ρωμαικό Ωδείο της πόλης μας με «Αχαρνής», στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, 2 και 3 Ιουλίου. Έπεται συνέχεια με «Βατράχους» και «Εκκλησιάζουσες». Πώς παράγεται αυτό το αριστοφανικό χιούμορ; Πώς υπηρετήθηκε αυτό από τη συγκεκριμένη παράσταση του Κώστα Τσιάνου;

Με πολλούς τρόπους παράγεται και τους  αξιοποίησε όλους η παράσταση με μεγάλη επιτυχία, χωρίς υπερβολές κι εντυπωσιασμούς.

Το Αριστοφανικό χιούμορ βασίζεται στην κωμικότητα των καθημερινών καταστάσεων αλλά κυρίως στη γλώσσα. Ο Αριστοφάνης κάνει μεγαλοφυή και ενίοτε ενοχλητικά λογοπαίγνια, χρησιμοποιεί παρηχήσεις που αντιστρέφουν τη σημασία των λέξεων, κατασκευάζει σύνθετες λέξεις με πολλά συνθετικά, διαστρέφει τα κύρια ονόματα ώστε να παρερμηνευτούν (πχ.  Δικαιόπολις- Πόλις- Πολάκης, και με το Ευριπίδης- Ευριπιδάκης), κάνει χοντροκομμένους χυδαισμούς. Χρησιμοποιεί την  Αττική διάλεκτο που μιλούσαν καθημερινά τότε στη Αθήνα, ενίοτε όμως βάζει τους ήρωές του να μιλάνε και με ποιητική γλώσσα για να παρωδήσει την τραγωδία και για να ακουστεί κωμικό. Η απόδοση του κειμένου από τον Κώστα Τσιάνο μετέφερε στη νεοελληνική, με αντιστοιχία, όλα αυτά τα τερτίπια της γλώσσας, έκανε δε και τις απαραίτητες αναλογίες και προσθήκες και για τη σημερινή πολιτική επικαιρότητα και μάλιστα χάριν της σημερινής «πολιτιστικής ανοχής» στρογγύλεψε και κάποιους  χυδαισμούς κι άλλους δεν τους τόνισε τόσο, πιστέψτε με.

Το Αριστοφανικό χιούμορ εκτός από την ποικιλία της γλώσσας βασίζεται και στην ποικιλία του περιεχομένου μέσα στην οποία φανταστικά στοιχεία και πραγματικά στοιχεία συμπλέκονται με ανεπανάληπτο τρόπο. Να αναφέρω ενδεικτικά: φανταστικά είναι η «ιδιωτική» ειρήνη με τους Σπαρτιάτες που κάνει ό ήρωας μόνο αυτός και η οικογένειά του, που απελευθερώνει τις αγορές μόνο για τα δικά του προιόντα μέσα σε μια κοινωνία που ακόμα πολεμάει και αποφασίζει εμπορικούς αποκλεισμούς, φανταστικό είναι  που τα κορίτσια του ο Μεγαρίτης τα πουλάει για γουρνοπούλες. Τα πραγματικά της τότε κοινωνίας αλλά και της σημερινής είναι: Οι δημοκόποι ρήτορες, οι ράθυμοι και αδιάφοροι για τα κοινά αντιπρόσωποι του λαού όπως τότε οι πρυτάνεις, τώρα οι…, οι πολεμόφιλοι  στρατηγοί, όπως ο Λάμαχος, και κυρίως οι δημαγωγοί με δικτατορική συμπεριφορά για τους πολίτες και σκληρότητα για τους συμμάχους, αίτιοι των πολέμων όπως ο Κλέων, τώρα οι…..! και κυρίως ο Πόλεμος, εκεί ο Πελοποννησιακός που απ’ τις εχθρικές επιδρομές στην Αττική, χίλια δεινά έχει φέρει και το κυριότερο έχει ρημάξει την καλλιεργημένη γη, τώρα η…… και οι…….!. Για τούτο, ο αγρότης (αυτουργός)  ήρωάς μας, Δικαιόπολις  που κουβαλά τη δικαιοσύνη στο όνομά του, μόνο με τη γλυκιά ειρήνη θα μπορέσει να καλλιεργήσει ξανά τη ρημαγμένη από τον πόλεμο γη του, να πουλήσει τα προιόντα του και να ζήσει.

Θα τα καταφέρει; Μπορεί κάποιος μόνο αυτός  να ευημερήσει σε μια χώρα που μαστίζεται από πολέμους κι από άλλα εσωτερικά δεινά; Κι αν μπορεί , πρέπει να το επιδιώξει σε επίπεδο ατομικό και μόνο; Είναι μια ουτοπία. Στην κωμωδία το μπορεί. Στην κωμωδία μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε ουτοπία κι οποιαδήποτε ανατροπή. Αυτές συστήνουν κωμικότητα και με το κωμικό έστω και για δυο ώρες , όσο κρατάει η παράσταση μπορεί ο θεατής να αντιστρέψει τον κόσμο, να ταυτισθεί με τον ήρωά του και να ζήσει και το πιο φαντασιακό του όνειρο, μπορεί όμως ακόμη και  όταν φύγει απ΄ το θέατρο να πάρει ιδέες να πάρει δύναμη και να παλέψει να στήσει τον κόσμο του ορθότερο και καλύτερο, όσο, τουλάχιστον του επιτρέπουν οι συνθήκες!!

Τόσο αυτή λοιπόν, όσο και οι άλλες 10 σωζόμενες ακέραιες κωμωδίες του Αριστοφάνη διακρίνονται από ελευθερία και φαντασία όμως κρατούν καθαρά οριοθετημένα μερικά τυπικά μέρη που προσφέρουν μόνο το πλαίσιο για μια ζωντάνια που πλάθεται με μεγαλοφυία και μένει ανεπανάληπτη. Τα αξιοποίησε δεόντως η σκηνοθεσία του Κώστα Τσιάνου. Απολαύσαμε τη θαυμαστή σπονδή της ιδιωτικής ειρήνης σαν φαλλοφορικό «κώμο», τον αγώνα λόγων όπου ο Δικαιόπολις με άθλιο φόρεμα και με το κεφάλι του πάνω σε τάκκο του χασάπη (επίξηνον) αντιπαρατίθεται με τον χορό των καρβουνιάρηδων απ΄το Μενίδι(Αχαρνές) και κάποιους τους μεταπείθει, είδαμε την παράβαση (αποκαλύπτεται ο χορός και μιλάει ο ποιητής κατ’ ευθείαν στο κοινό, εδώ για τις σχέσεις του με τον δημαγωγό Κλέωνα),  είδαμε τη σειρά σπαρταριστών επεισοδίων που ο Δικαιόπολις διαλαλεί την ελευθερία των αγορών  ( κόβουν και ράβουν εδώ   Φιλιππίδης (Δικαιόπολις) Κώστας Κόκλας (Βοιωτός), Τάκης Παπαματθαίου (Μεγαρίτης) με τις γουρνοπούλες και τα χέλια. Αποκορύφωση του κωμικού έχουμε στην τελευταία σκηνή όπου Φιλιππίδης (Δικαιόπολις) φιλονεικεί σε ξεκαρδιστική στιχομυθία με Χαικάλη(Λάμαχος). Καταλήγουμε  σε έναν ξέφρενο «κώμο», ο ήρωας αγκαλιά με τα πορνίδια να μιλάει αδιάντροπα, το ερωτικό στοιχείο να παίρνει εξαιρετική θέση αφού ο γάμος στο τέλος της κωμωδίας διατηρεί ένα λατρευτικό στοιχείο του Διονυσιακού κώμου.

Είχε το προβάδισμα ο Πέτρος Φιλιππίδης (Δικαιόπολις) στην ερμηνεία του έναντι των άλλων, Παύλου Χαικάλη(Λάμαχος) ,Κώστα Κόκλα (Βοιωτός), Τάκη Παπαματθαίου (Μεγαρίτης),Ιωάννη Παπαζήσης(Ευριπίδης), χωρίς να υπολείπονται ωστόσο ως προς τον γενικό ρυθμό της ερμηνείας και αυτοί. Χαρακτηριστική  ήταν η υποδοχή  όπως και το χειροκρότημα στο φινάλε που το κοινό χάρισε στον αγαπητό Παύλο Χαικάλη χωρίς να κρατάει εδώ τον βασικό ρόλο. Το κοινό αίσθημα έδειξε ότι τον ξεχωρίζει και αυτόν ως  μεγάλο κωμικό, χώρια που έχει και αυτός ερμηνεύσει με επιτυχία  αριστοφανικούς ήρωες.

Η κωμωδία είναι μια καλλιτεχνική μορφή που είναι κοντά στον λαό. Προσφώνηση στο κοινό κάνει στην προλογική ρήση του ο Δικαιόπολις, άνθρωπος του λαού είναι κι ο ίδιος, χωρικός, λαικά και κουτοπόνηρα σκέπτεται και μιλάει, σαν ένας λαικός άνθρωπος που ξαφνικά πλουτίζει, γλεντοκοπάει και φέρεται (άκρως επιτυχημένο το νεοπλουτίστικο και κακόγουστο ντύσιμό του),  λαικοί άνθρωποι, καρβουνιάρηδες απ’ το Μενίδι είναι και οι άνδρες του Χορού που για τον ίδιο λόγο, για τις καταστροφές του πολέμου, θέλουν αντίθετα από τον Δικαιόπολι να συνεχίσουν τον πόλεμο με τους Σπαρτιάτες για να τους νικήσουν και να εκδικηθούν. Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, να ταιριάζει άλλη μουσική από λαικούς παραδοσιακούς σκοπούς που επέλεξε ο Γιώργος Ανδρέου.

Είναι αλήθεια πως στη συγκεκριμένη παράσταση και Αριστοφάνη είδαμε και τη δικιά μας ζωή είδαμε και γελάσαμε γλυκόπικρα για όλα αυτά, τα τόσο αναγνωρίσιμα κι από μας και «πνευματικό ερεθισμό» νιώσαμε. Και φυσικά η σκηνογραφία και τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ, η χορογραφία των Έλενας Γεροδήμου και Κ. Τσιάνου, η μουσική του Γιώργου Ανδρέου, η όλη κίνηση και ο γενικός ρυθμός της ερμηνείας μάς έδωσαν αισθητική χαρά αναμφισβήτητη.

Σοφία Μορώνη

Θεατρολόγος- Φιλόλογος

Κριτικός θεάτρου