Ο Γιάννης Παππάς μιλά στο thebest.gr για τις "Θαμπές ζωές" του και το "πέρασμα" στην πεζογραφία

Θαμπές ζωές είναι ο τίτλος του βιβλίου σας, που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Σε τι διαφέρει από τα προηγούμενα πονήματα σας;

Είναι η πρώτη φορά που καταπιάνομαι με την πεζογραφία. Μέχρι τώρα έχω ασχοληθεί με την ποίηση, την μετάφραση, το δοκίμιο κ.α

Η πεζογραφία είναι ένα ιδιαίτερο είδος λόγου και έχει μεγάλες διαφορές με τα άλλα είδη, κυρίως στον τρόπο οργάνωσης του υλικού. Το κοινό στοιχείο σε όλα τα είδη είναι ότι όλα γίνονται με λέξεις. Εννοείται ότι στην πεζογραφία σε αντίθεση με την ποίηση έχεις την δυνατότητα να εκφραστείς καλύτερα σε βάθος και σε πλάτος, χωρίς να περιορίζεσαι από την λιτότητα, και αν θέλετε, και από την κρυπτικότητα του ποιητικού λόγου.

Ποιος ήταν ο στόχος σας;

Ο στόχος μου ήταν να πω κάποια πράγματα που ήταν βαθιά θαμμένα μέσα μου με έναν τρόπο διαφορετικό, που θα μπορούσε να αγγίξει πιο πολύ κόσμο, αφού είναι γνωστό ότι αυτό που καθορίζει την μορφή είναι το περιεχόμενο. Όλες αυτές οι ιστορίες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο δεν θα μπορούσαν να ειπωθούν παρά μόνο με εργαλείο τον πεζό λόγο.

Τι είναι αυτό που μπορεί να σας δυσκόλεψε περισσότερο σε αυτό «εγχείρημα»;

Η δυσκολία της πεζογραφίας και ιδιαίτερα του διηγήματος είναι αρκετά μεγάλη. Θα πρέπει μέσα σε λίγες σελίδες να αφηγηθείς μια ιστορία, η οποία να έχει αρχή μέση και τέλος, και να προκαλεί το ενδιαφέρον στον αναγνώστη.

Η δυσκολία της πεζογραφίας και ιδιαίτερα του διηγήματος είναι αρκετά μεγάλη

Στο διήγημα υπάρχει μια σμίκρυνση των πραγμάτων και γενικότερα όλων των στοιχείων της αφηγηματικής γλώσσας. Σε σχέση με το μυθιστόρημα, το διήγημα είναι το λίγο ενώ το μυθιστόρημα το πολύ. Επίσης το διήγημα περιστρέφεται συνήθως γύρω από ένα πρόσωπο ή επεισόδιο. Ακόμη μια μεγάλη δυσκολία του διηγήματος είναι ότι τα συμβάντα θα πρέπει να οδηγούν σταδιακά στην κορύφωση, στο ανώτατο σημείο ενδιαφέροντος και συγκίνησης. Συνήθως η στιγμή της κορύφωσης, της κρίσης, συμπίπτει με το τέλος του διηγήματος.

Σε αυτό βιβλίο χρησιμοποιείτε απλή γλώσσα, χωρίς στολίδια... κάπως «σκληρή». Σε τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή;

Επειδή όλα τα είδη του λόγου έχουν ως πρώτη ύλη τις λέξεις, η γλώσσα που θα επιλέξει κάποιος συγγραφέας για να αφηγηθεί την ιστορία του έχει πολύ μεγάλη σημασία. Εγώ ήθελα η λιτότητα και η πυκνότητα του ποιητικού λόγου να χαρακτηρίζει και τα διηγήματά μου. Αν το κατάφερα είναι το ζητούμενο.

Δεν μου αρέσουν οι απέραντες περιγραφές που δεν έχουν, πολλές φορές, κανένα ρόλο μέσα στην αφήγηση. Θέλω να πω ότι από πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς φλυαρούν χωρίς λόγο μόνο και μόνο για να γεμίζουν τις σελίδες και να φτιάχνουν βιβλία-τούβλα των πεντακοσίων σελίδων. Δεν είμαστε στην εποχή του Διαφωτισμού όπου οι συγγραφείς μέσω των βιβλίων τους πληροφορούσαν τους αναγνώστες τους για πολλά θέματα και προσπαθούσαν να τους διδάξουν κιόλας.

Σήμερα με την έκρηξη της τεχνολογίας η πληροφορία είναι εύκολα προσβάσιμη από τους αναγνώστες, άρα δε χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία του Διαφωτισμού για να γράφουμε σήμερα λογοτεχνία.

Θα τους έλεγα να διαβάσουν λίγο τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη ή τη Γυναίκα της Ζάκυνθος του Σολωμού, ή την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα, ή τα διηγήματα του Χριστόφορο Μηλιώνη ή  του Θανάση Βαλτινού ή του Σωτήρη Δημητρίου και τόσων άλλων, για να καταλάβουν ότι δεν είναι η ποσότητα που κάνει την ποιότητα, εκτός κι αν νομίζουν κάποιοι, ότι είναι ο Μπαλζάκ ή ο Ντοστογιέφσκι ή ο δικός μας ο Καζαντζάκης.

Και να πούμε και κάτι για να ευθυμήσουμε, είναι γνωστό ότι μεγάλος εκδοτικός οίκος των Αθηνών δε δέχεται καν να ρίξει μια ματιά σε μυθιστορήματα που είναι κάτω από 250 σελίδες. Σε λίγο τα βιβλία θα μετριούνται και με το βάρος τους. Ω καιροί, ω ήθη, όπως έλεγε και ο Κικέρωνας.

Το αποτέλεσμα λοιπόν είναι να χάνεται το ουσιαστικό και η ανάγνωση να γίνεται κουραστική. Η γλώσσα που εγώ χρησιμοποιώ στις ιστορίες μου είναι η γλώσσα του απλού λαού ο οποίος δεν ξέρει από στολίδια. Τη γλώσσα αυτή δεν την επιλέγει ουσιαστικά ο συγγραφέας αλλά ο αφηγητής ή ο πρωταγωνιστής της ιστορίας. Η γλώσσα καθορίζεται εν τέλει από το θέμα και τα πρόσωπα. Δεν μπορείς για παράδειγμα να βάλεις έναν ναυτικό ή μια νοσοκόμα να μιλάει σαν καθηγητής πανεπιστημίου. Η γλώσσα βοηθάει στο να γίνει η ιστορία που αφηγείσαι πιο ρεαλιστική, πιο πιστευτή. 

Η γλώσσα που χρησιμοποιώ στις ιστορίες μου είναι η γλώσσα του απλού λαού

Είχα την τύχη να ζήσω, αρκετά χρόνια, σε μια περιοχή, στην Ήπειρο,  με πλούσια γλωσσική παράδοση, αλλά είχα επίσης την τύχη, λόγω της δουλειάς μου, να ασχοληθώ πολύ με όλα τα είδη της λογοτεχνίας με αποτέλεσμα να έχω, θέλω να πιστεύω, μια καλή γνώση, των διαφορετικών γλωσσικών ποικιλιών. Με λίγα λόγια στις ιστορίες μου δεν μιλάω εγώ, αλλά οι ήρωες μου. Αν μιλούσα εγώ δεν θα χρησιμοποιούσα την γλώσσα αυτή.

Γιατί αποφασίσατε να δώσετε αυτό τον τίτλο στο βιβλίο;

Ο τίτλος Θαμπές ζωές προέκυψε από τη δική μου επιθυμία να δώσω έναν αντιπροσωπευτικό τίτλο που να χαρακτηρίζει τη θεματολογία του βιβλίου. Οι ήρωες μου είναι άνθρωποι βασανισμένοι, ελλειμματικοί, με πάθη και ελαττώματα όπως όλοι μας.

Ορισμένοι απ’ αυτούς φτάνουν κάποιες φορές και στα άκρα. Οι ζωές τους έχουν βέβαια και τη θαμπάδα του χρόνου που έχει περάσει. Ο αρχικός τίτλος ήταν Όταν ο νους θαμπώνει. Αλλά επειδή όλες οι ιστορίες μου δεν είναι προϊόν θαμπωμένου μυαλού, προτίμησα τον τίτλο Θαμπές Ζωές.

Πόσο μπλέκεται η πραγματικότητα με τη μυθοπλασία σε αυτές τις ιστορίες; Υπάρχουν κομμάτια της δικής σας ζωής μέσα σε αυτές;

Η σχέση μυθοπλασίας και πραγματικότητας είναι τόσο παλιά όσο και η λογοτεχνία. Από την εποχή του Ομήρου υπήρξε αυτός ο προβληματισμός, ο οποίος συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Κατά την άποψή μου είναι δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα.

Η σχέση μυθοπλασίας και πραγματικότητας είναι τόσο παλιά όσο και η λογοτεχνία

Βέβαια, ο συγγραφέας αφηγείται πράγματα της βιωμένης εμπειρίας του. Χρησιμοποιεί τη φαντασία του η οποία πάλι είναι προϊόν της εμπειρίας του. Να αναφέρω εδώ ένα παράδειγμα για να γίνει κατανοητό αυτό που θέλω να πω. Αν υπήρχε τρόπος να κλείναμε σε ένα λευκό δωμάτιο, χωρίς πόρτες, χωρίς παράθυρα, έναν άνθρωπο από τη στιγμή της γέννησής του μέχρι να μεγαλώσει, ποιες θα ήταν οι εμπειρίες του και τα βιώματά του;

Δεν θα μπορούσε να μιλήσει, να γράψει και φυσικά να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία. Στην περίπτωση αυτή θα μιλούσαμε για ένα πλάσμα κενό από οτιδήποτε. Άρα και ανίκανο να εκφράσει οτιδήποτε.

Είμαστε λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό προϊόν του περιβάλλοντος και της κοινωνίας. Είμαστε προϊόν των εμπειριών μας και των βιωμάτων μας. Όταν γράφουμε λογοτεχνία, γράφουμε ουσιαστικά τα βιώματά μας που δεν είναι μονάχα δικά μας αλλά και άλλων ανθρώπων.

Θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, ο συγγραφέας να γράφει γι’ αυτά που έζησε και γνωρίζει για να μπορούν οι ήρωες του να πατάνε γερά στην πραγματικότητα και να μην είναι καρικατούρες. Ένα μεγάλο προσόν της καλής λογοτεχνίας είναι η δημιουργία γνήσιων, ολοκληρωμένων και ρεαλιστικών χαρακτήρων.

Στο βιβλίο μου υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι τα γεγονότα συνέβησαν, έτσι ακριβώς, όπως τα περιγράφω. Βασικό μέλημα του συγγραφέα είναι η ανασύνθεση και ο μετασχηματισμός των βιωμάτων σε λογοτεχνική ύλη. Θεωρώ πως δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν ο συγγραφέας γράφει για τη ζωή του ή για τη ζωή άλλων ανθρώπων,  όσο αυτό που γράφει να είναι δουλεμένο γλωσσικά και να μπορεί να διαβάζεται με ενδιαφέρον και από άλλους ανθρώπους. Όμως, κατά κάποιον τρόπο, όλα τα μυθιστορήματα στον κόσμο είναι αυτοβιογραφικά (Χαβιέρ Θέρκας)

Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών που συναντάμε στις ιστορίες σας; Αναμετρηθήκατε μαζί τους;

Πολλοί από τους ήρωες μου είναι άνθρωποι απλοί, κατά βάση αμόρφωτοι ή χαμηλού πολιτιστικού επιπέδου, άνθρωποι καθημερινοί που αγωνίζονται μέσα σε δύσκολες συνθήκες να επιβιώσουν. Αρκετοί, έχουν μια καθαρότητα και ένα πρωτογονισμό, μια αυξημένη αίσθηση της τιμής και της αξιοπρέπειας με αποτέλεσμα να μην  «σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους».

Υπάρχουν όμως και πρόσωπα τα οποία έχουν παίξει σημαντικό ρόλο σε σημαντικά γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, όπως ο δολοφόνος του Γρηγόρη Λαμπράκη ο Κοτζαμάνης, αλλά υπάρχει και ο ληστής Θωμάς Γκαντάρας, ο οποίος έχει τη δική του αντίληψη περί τιμής και αξιοπρέπειας. Οι συγγραφείς ζούνε τόσες ζωές, όσες ζουν και οι ήρωες τους. Τους αγαπούν όλους, γιατί κατά βάση ο συγγραφέας τούς δημιουργεί, όταν βέβαια δεν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο.

Ο μεγάλος ιταλός συγγραφέας Αντόνιο Ταμπούκι έλεγε ότι «όλη η λογοτεχνία έχει μια σχιζοφρένεια μέσα της. Ο Σαίξπηρ ήταν ένας μεγάλος σχιζοφρενής, διότι ήταν ταυτόχρονα ο Άμλετ και η Οφηλία. Ο Θερβάντες έλεγε “είμαι ο Δον Κιχώτης αλλά είμαι και ο Σάντσο Πάντσα”».

Τι είναι αυτό που κρατάτε από το «ταξίδι» που κάνατε γράφοντας για «θαμπές ζωές»;

Ο συγγραφέας ταξιδεύει μέσα από τις ιστορίες των ηρώων του. Μέχρι να βγούνε οι ιστορίες αυτές στην επιφάνεια, τις κουβαλάει μέσα του και τον βασανίζουν. Νοιώθει λυτρωμένος όταν μπορέσει να τις περάσει στο χαρτί και να ταξιδέψουν στην απέραντη θάλασσα της λογοτεχνίας.

Νοιώθει ικανοποιημένος όταν οι ιστορίες αυτές γίνουν κτήμα και άλλων ανθρώπων και τους συγκινήσουν. Αδειάζει ο ίδιος αλλά νοιώθει ικανοποίηση, γιατί μπορεί και κάποιοι άλλοι να αισθανθούν ωραία. Η ίδια η λογοτεχνία είναι ένα ταξίδι όμορφο και γοητευτικό, διότι σε βοηθάει να αποδράσεις από τη σκληρή και πεζή πραγματικότητα.

Η απόλαυση της λογοτεχνίας βρίσκεται στο ταξίδι και όχι στον προορισμό. Ο συγγραφέας προσπαθεί να επικοινωνήσει, να εκφραστεί. Το ίδιο συμβαίνει και με τον αναγνώστη. Θέλει κι αυτός να επικοινωνήσει και να αποκομίσει πολύτιμες γνώσεις και εμπειρίες.

Η απόλαυση της λογοτεχνίας βρίσκεται στο ταξίδι και όχι στον προορισμό

Ο Ντεκάρτ έλεγε ότι «η ανάγνωση των βιβλίων είναι σαν τη συνομιλία με τους τελειότερους ανθρώπους του παρελθόντος». Η λογοτεχνία μπορεί να δώσει χαρά και ικανοποίηση και στον συγγραφέα αλλά και στον αναγνώστη. Ο συγγραφέας πρέπει να λειτουργεί και ως αναγνώστης, για να διαπιστώσει αν οι ιστορίες που γράφει έχουν ή όχι κάποιο ενδιαφέρον, αν μπορούν να συγκινήσουν και κάποιους άλλους πέρα από τον ίδιο.

Εγώ αισθάνθηκα όμορφα κάνοντας αυτό το ταξίδι με τους ήρωες μου και το ίδιο ελπίζω και εύχομαι να αισθανθούν και όσοι θα τις διαβάσουν.

Λίγα λόγια για τον Γιάννη Η. Παππά

Γεννήθηκε στους Χαλκιάδες της Άρτας το 1962. Τελείωσε το Γυμνάσιο στην Άρτα και το Λύκειο στη Θεσσαλονίκη.

Είναι πτυχιούχος του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Για δύο χρόνια παρακολούθησε μαθήματα ιταλικής γλώσσας και λογοτεχνίας στα πανεπιστήμια της Περούτζια και του Μπάρι στην Ιταλία.
Από το 1990 εργάζεται ως καθηγητής φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση.
Υπήρξε συνδιευθυντής του λογοτεχνικού περιοδικού Ελίτροχος της Πάτρας (1993-1999). Από το 2002 μέχρι το 2014 ήταν πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Πάτρας. Επίσης, από το 2003 είναι εκδότης-διευθυντής του ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού www. diapolitismos.net
Έχει μεταφράσει Παβέζε, Ουνγκαρέττι, Μοντάλε, Πέννα, Ντε Άντζελις κα
Στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Τμήμα Φιλολογίας) έχει εκπονήσει τη διδακτορική του διατριβή με θέμα τον πεζογράφο Αντρέα Φραγκιά.
Μεταφράσεις και ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά, έντυπα και ηλεκτρονικά. Κριτικά του κείμενα για νεοέλληνες συγγραφείς, έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες.
Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 2008, η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Στην άκρη του ονείρου και το 2011 η δεύτερη με τον τίτλο το Ανεκτίμητο τίποτα.
Η συλλογή διηγημάτων Θαμπές ζωές, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη είναι η πρώτη του απόπειρα στην πεζογραφία.
Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και του Κύκλου Ποιητών.