Με ταινία-μαϊμού του Πίτερ Σέλερς προετοίμασαν τον «Αττίλα»

Παρότι το σκαρί του είναι φτενό, τα ψηλά του κατάρτια και τα ριγέ πανιά έμοιαζαν να βγαίνουν από μακρινά παραμύθια - το ίδιο και η επιβλητική του διάμετρος. Το εντυπωσιακό πλεούμενο έπλεε αργά και σταθερά προς το λιμάνι της Κερύνειας και φαινόταν  να μην έχει κανέναν λόγο να ανησυχεί για το πολυτάραχο τοπίο. Εμοιαζε κυριολεκτικά με «φάντασμα στον μεσημεριάτικο ήλιο», όπως ακριβώς λεγόταν και η ταινία στην οποία θα «πρωταγωνιστούσε» καταλαμβάνοντας επιβλητικά τον ρόλο του «πειρατικού» στο γραφικό λιμάνι της Κύπρου. Σε αυτό θα επιβιβαζόταν όχι ο κάπτεν Χουκ αλλά... ο επιθεωρητής Κλουζό, κατά κόσμον Πίτερ Σέλερς, σε έναν ρόλο που σύντομα θα ήθελε να ξεχάσει - όπως και την ίδια την ταινία. Στο λιμάνι το περίμεναν οι ηθοποιοί που πηγαινοέρχονταν, ενώ τα φαγητά κατέφθαναν σε τεράστιες ποσότητες για να ταΐσουν το αμέτρητο προσωπικό. Σάμπως οι Βρετανοί που πρωταγωνιστούσαν να μην αντιλαμβάνονταν τις ταραχές που μαίνονταν σε διάφορα σημεία της Κύπρου, τις ανατινάξεις κτιρίων και τις τρομοκρατικές ενέργειες του Γρίβα. Μάλιστα λίγες μόλις ημέρες μετά την έναρξη των γυρισμάτων -6 Οκτωβρίου- οι Ισραηλινοί συγκρούονταν με τους Αραβες στον περίφημο Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ που ανέδειξε ως νικήτρια την Γκόλντα Μέιρ βάζοντας φωτιά στην περιοχή. Η Κύπρος και συγκεκριμένα η Κερύνεια θεωρούνταν τότε άνδρο κατασκόπων της Μοσάντ, που δρούσαν στην περιοχή σε αγαστή συνύπαρξη με τους πράκτορες των Βρετανών. Σύμφωνα με τα απόρρητα έγραφα που έρχονται διαρκώς στην επιφάνεια, οι Τούρκοι πράκτορες καλύπτονταν από τη βρετανική πλευρά προετοιμάζοντας το έδαφος για την εισβολή που θα λάμβανε χώρα έναν χρόνο αργότερα. Μια τέτοια περίπτωση κατασκοπευτικής ιστορίας που πήρε τη μορφή ταινίας -κατά τα πρότυπα της ταινίας «Argo»- φαίνεται να είναι και το «Φάντασμα στον μεσημεριάτικο ήλιο» με πρωταγωνιστή τον Πίτερ Σέλερς, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Σιντ Φλέισμαν και σε σκηνοθεσία Πίτερ Μέντακ. Το εξώφυλλο της κυπριακής «Ελευθερ­ίας» που κυκλοφόρησε εκείνες τις ημέρες, όπου δεσπόζει φωτογραφία με το περίφημο «πειρατικό», είναι δηλωτικό από μόνο του: «Από χθες ξεκίνησε να περιπολεί το πειρατικό στις ακτές της Κερύνειας».

Το πόρισμα για την τραγωδία του 1974 το οποίο εγκρίθηκε από την Κυπριακή Βουλή  -και φέρει και τη σύμφωνη γνώμη του «Foreign Affairs» της Κύπρου- κάνει λόγο για ύπαρξη πρακτόρων στην περιοχή, με πρόσχημα τα γυρίσματα της ταινίας του Πίτερ Σέλερς

Ταινία ή κατασκοπευτικό προπέτασμα;

Ο καθένας αντιλαμβάνεται τι σημαίνει το ρήμα «περιπολεί» που προφανώς δεν αναφέρεται στις αθώες βόλτες ενός  πλοίου σε ένα γραφικό λιμάνι. Οπως όλα δείχνουν και σύμφωνα με το επίσημο πόρισμα των Κυπρίων για την εισβολή, η ταινία είναι πιθανό να χρησιμοποιήθηκε ως κάλυψη Τούρκων πρακτόρων οι οποίοι ήθελαν να αξιολογήσουν, να καταγράψουν και να χαρτογραφήσουν την περιοχή. Αλλιώς πώς να δικαιολογηθεί το γύρισμα μιας κατά γενική ομολογία αποτυχημένης ταινίας με πανάκριβη παραγωγή εν μέσω πολιτικών ταραχών και συγκρούσεων; Οπως αναφέρει το πόρισμα για την τραγωδία το 1974, το οποίο έτυχε της εγκρίσεως του Σώματος της Κυπριακής Βουλής, και έχει και τη σύμφωνη γνώμη του «Foreign Affairs» της Κύπρου που κάνει λόγο για την ύπαρξη πρακτόρων στην περιοχή: «Το καλοκαίρι του 1973 με πρόσχημα το γύρισμα κινηματογραφικής ταινίας με πρωταγωνιστή τον Αμερικανό (στην πραγματικότητα ήταν Βρετανός) ηθοποιό Πίτερ Σέλερς, οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες είχαν προβεί στην κινηματογράφηση ακτών τόσο ανατολικά, όσο και δυτικά της πόλης της Κερύνειας. Επίσης είχαν προβεί σε βυθοσκοπήσεις της θαλάσσιας περιοχής και έλεγχο των ναυτικών δυνάμεων που στάθμευαν στο Κάστρο της Κερύνειας. Η συγκεκριμένη ταινία, παρά το μεγάλο ποσό που δαπανήθηκε, δεν προβλήθηκε ποτέ στις κινηματογραφικές αίθουσες».
Το κατά πόσο οι Τούρκοι πράκτορες δρούσαν στην περιοχή είναι κάτι που επιβεβαιώνεται και από πολλές μαρτυρίες της εποχής. Μπορεί ο φάκελος της Κύπρου να μην έχει ανοίξει ακόμη, ωστόσο πολλά είναι τα έγγραφα που έρχονται στο φως σχετικά με τις μυστικές διόδους που είχαν χαραχτεί από πλευράς Βρετανίας, ΗΠΑ και Τουρκίας στην περιοχή. Σύμφωνα με την επίσημη αλληλογραφία που έχει έρθει στο φως ανάμεσα στη National Intelligence και τη βρετανική πλευρά για το θέμα της Κύπρου το 1973, οι θέσεις των ΗΠΑ είναι σαφείς: παρότι υπήρχε πρόθεση να στηριχτεί η ελληνική πλευρά, η κυβέρνηση Παπαδόπουλου είχε «short term prospects» και, όπως αναφέρουν τα σχετικά precis, προτιμότερη λύση είναι η διχοτομημένη Κύπρος! Με άλλα λόγια παράξενες υπόγειες διαδρομές ανοίγονταν ανάμεσα σε Τουρκία, ΗΠΑ αλλά και Βρετανία, δημιουργώντας ένα εξωτερικό χάος που ήταν σε ακριβή αντιστοιχία με το χάος που επικρατούσε στα γυρίσματα. Οι μαρτυρίες θέλουν τον πρωταγωνιστή Πίτερ Σέλερς να τσακώνεται με τους συντελεστές και να διώχνει άρον άρον από τα φουρτουνιασμένα πλατό και ντεκ του «Santa Barbara» τον ίδιο τον σκηνοθέτη! Ο Πίτερ Μέντακ αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι «ο Σέλερς έμοιαζε εσκεμμένα να σαμποτάρει την ταινία, με την προοπτική να πάρει τα χρήματά του και κάποια στιγμή τα γυρίσματα να τιναχτούν στον αέρα. Σκόπιμα εμφανιζόταν καθυστερημένος και αμακιγιάριστος ενώ το καστ τον περίμενε στημένο στον ήλιο για ώρες. Επιπλέον δεν δίσταζε να φέρνει συνέχεια ψεύτικα χαρτιά από γιατρούς ότι ήταν άρρωστος». Τα ποσά που ξοδεύονταν για την ταινία αυξάνονταν κατακόρυφα και ο Σπάικ Μίλιγκαν κλήθηκε εσπευσμένα για να αναλάβει το σκηνοθετικό πόστο. Ολοι γνωρίζουν τον κακό και δύσθυμο χαρακτήρα του Πίτερ Σέλερς -κάτι που αναφέρει και ο βιογράφος του-, ελάχιστοι, όμως, ξέρουν τι πραγματικά συνέβη με την προβληματική αυτή ταινία. Λίγοι εκτός από τους Κύπριους που έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται ότι κάτι ύποπτο κρύβεται πίσω από τα πλατό. Ενας Κύπριος δημιουργός, ο Νίκος Θεοδοσίου, τόλμησε μάλιστα να χωρέσει τα αποτελέσματα της πολυετούς έρευνάς του για τα «παράξενα» παρασκήνια σε μια ταινία-ντοκιμαντέρ με τίτλο «Santa Barbara - Φαντάσματα στην Κερύνεια» που έχει ήδη προβληθεί σε πολλά φεστιβάλ, ενώ αναμένεται να έχει και δεύτερο μέρος (το πρώτο προβλήθηκε το 2007).

Ν. Θεοδοσίου: «Το χρήμα έρρεε άφθονο»

Η αλά «Argo» χρησιμοποίηση του «Santa Barbara» ως προπέτασμα άλλου είδους επιχειρήσεων είναι κάτι δεδομένο πλέον για τους Κύπριους, όχι όμως για τους Βρετανούς οι οποίοι διαψεύδουν κατηγορηματικά τις φήμες. Δεν μπορούν ωστόσο να αρνηθούν ότι κάτι ύποπτο συνέβαινε με τα υπέρογκα έξοδα μιας κακογυρισμένης ταινίας που δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες, οπότε η επίσημη δικαιολογία τους κάνει λόγο για πιθανό ξέπλυμα χρήματος (εφόσον δεν υπήρχαν καν παραστατικά!). Ο Νίκος Θεοδοσίου, όμως, επιμένει μιλώντας στο «ΘΕΜΑ»: «Η χρησιμοποίηση του κινηματογράφου ως μέρους μιας  πολεμικής μηχανής και ως μέσου για τη διοργάνωση μιας στρατιωτικής επιχείρησης γίνεται για πρώτη φορά το 1973 με την ταινία αυτή. Συνέλεξα μαρτυρίες Ελληνοκυπρίων που εργάστηκαν στα γυρίσματα της ταινίας. Το χρήμα έρρεε άφθονο και σε ανεξέλεγκτα μεγάλες ποσότητες για απίθανες αγορές. Το σαπιοκάραβο “Santa Barbara” δεν ήταν ικανό να πλεύσει στα βαθιά, αν και περιέργως έφτασε στο λιμάνι της Κερύνειας, ενώ συνεχώς πηγαινοερχόταν στην περιοχή χωρίς να απομακρύνεται από την ακτή, με διάφορους να φωτογραφίζουν το τοπίο, ενώ στα κατάστρωμά του υπήρχε και συσκευή που κατέγραφε τον βυθό». Μάλιστα ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ υποστηρίζει ότι λήψεις πραγματοποιήθηκαν μέσα στη ναυτική βάση που υπήρχε στο Κάστρο της Κερύνειας, μια δεδηλωμένα απαγορευμένη ζώνη. «Προφανώς είχαν εξασφαλίσει τις αναγκαίες άδειες για τα γυρίσματα, αλλά δεν μπόρεσα να εντοπίσω ποιος έδωσε την έγκριση για να γίνουν λήψεις σε ευαίσθητες περιοχές όπου υπήρχαν ναυτικές βάσεις, πολυβολεία στην ακτή κ.λπ. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι την ίδια περίοδο η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα έκρυθμη, όχι μόνο στην Κύπρο, λόγω ΕΟΚΑ Β’, αλλά και στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο οι παραγωγοί της ταινίας όχι μόνο επέλεξαν την Κερύνεια για τα γυρίσματα, αλλά έδειξαν και να αδιαφορούν για το τι συνέβαινε γύρω τους».
Οσο για το ερώτημα κατά πόσο ο ίδιος ο Πίτερ Σέλερς και οι υπόλοιποι συντελεστές ήταν μέρος του «σχεδίου», ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ είναι κατηγορηματικός: «Δεν πιστεύω ότι ο ηθοποιός, όπως και το υπόλοιπο καστ, ήταν γνώστες. Επαγγελματίες ήταν, συμφώνησαν σε μια δουλειά για την οποία πληρώθηκαν καλά, αν και απ’ ό,τι φαίνεται ο Σέλερς δεν ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα».

Από τον Dick (πέος) στον Scratcher (ξύστη)

Και πώς να είναι; Οι Βρετανοί κριτικοί έκαναν λόγο για τη χειρότερη ταινία του Πίτερ Σέλερς, ρίχνοντας βόμβες μεγατόνων γεμάτες βιτριολικό χιούμορ: «Το χειρότερο πράγμα σε αυτή τη θλιβερή παρωδία είναι το όνομα του χαρακτήρα που υποδυόταν ο Σέλερς: λεγόταν Captain Dick Scratcher (όλοι ξέρουν τι σημαίνει dick, όπως επίσης και scratcher)». Μετά τη θλιβερή αποδοχή που γνώρισε η ταινία, δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες και κυκλοφόρησε μονάχα σε βιντεοκασέτα - μια δεκαετία αργότερα στην Αμερική και 20 χρόνια μετά στη Βρετανία! Κάτι που εύλογα οι Κύπριοι θεωρούν επίσης ύποπτο για τις προθέσεις των παραγωγών της, δεδομένου ότι καμία ταινία δεν κυκλοφορεί ποτέ μια δεκαετία μετά την ολοκλήρωσή της.  Οπως σχολιάζει σχετικά ο Νίκος Θεοδοσίου: «Η ταινία του Πίτερ Σέλερς δεν είχε καλή τύχη. Το πραξικόπημα, όμως, της χούντας και η εισβολή που κατέληξε στη διχοτόμηση του νησιού σημείωσαν απόλυτη επιτυχία».  Ως γνωστόν, η απόβαση των Τούρκων στο νησί, που θα γίνει έναν χρόνο αργότερα, σχεδιαζόταν από καιρό.
Το κατά πόσο τελικά το σαπιοκάραβο αποτέλεσε το κινηματογραφικό προπύργιο του πιο θλιβερού κεφαλαίου στη σύγχρονη κυπριακή και ελληνική ιστορία αυτό μέλλει να εξακριβωθεί από τα επίσημα αρχεία του φακέλου της Κύπρου. Μέχρι τότε μπορεί να συνιστά μια κωμικοτραγική περιπέτεια στα ανοιχτά της Κερύνειας, με επικίνδυνες προεκτάσεις - με τραγική παρά κωμική φιγούρα πέρα από τον Πίτερ Σέλερς τον ίδιο τον κυπριακό λαό.

Δημοσίευμα στην εφημερίδα «Ελευθερία» για τις περιπολίες του… πειρατικού «Santa Barbara» στις ακτές της Κερύνειας